Category Archives for "УХААРАЛ"

Монголын үрс маш олон болог

By gala-admin | УХААРАЛ

“Үртэй бол баян” гэдэг. Хүүхэдтэй болох амархан, харин хүн болгож төлөвшүүлэх амаргүй. Нэгэнт төрүүлсэн хүүхэд маань бидний амьдралын хагас нь болж хувирдаг. Цаг ямагт хүүхэддээ анхаарал халамж тавьж, өмнө нь тулгарч байгаа олон асуудлыг хамтдаа шийдэх хэрэгтэй болдог. Бидний амьдралын сайн муу, олон асуудлын үндэс нь хүүхэд болж хувирах нь олонтаа.
Монголчууд бид, хүүхдээ багаас нь өсгөж хүмүүжүүлэхдээ, олон “болохгүй”-н хоригоор, хүсэл сонирхлыг нь хязгаарладаг, базаахгүй талтай. “Мэдэхгүй” гэдэг үг мянган үгний таглаа гэдэг шиг, “болохгүй” гэдэг үг олон хүсэл сонирхлын таглаа болдог аж.
-Аав аа, энэ надад таалагдаад байна, үүнийг аваад өгөөч
-Үгүй, болохгүй
-Ээж ээ, би өнөөдөр хоол хийгээд үзэх үү?
-Хэрэггүй ээ, чи чадахгүй
-Аав аа, шувуу яагаад нисдэг юм бэ?
-Мэдэхгүй ээ, битгий олон юм шалгаагаад бай. Би сонин уншиж байна.
-Ээж ээ, би таны хаанаас гарсан юм бэ?
-За за хэрэгтэй хэрэггүй юм бүү шалгаагаад бай. Цаашаа явж тогло.
Хүүхдийн танин мэдэх их хүсэл сонирхолд нь ийн хандаж, мэдэхгүй, болохгүй гэдэг үгээр таглаа хийн, хариулахаас цааргалаад байхаар, хүүхэд нь аяндаа идэвхгүй, юу ч сонирхохоо болино.
Хүүхдийн алив зүйлийг хийж үзэх их хүслийг нь “чи чадахгүй” гэж мохоогоод байхаар хүүхэд нь аяндаа, юу ч хийх хүсэлгүй, хүсэл тэмүүлэлгүй, бас өөртөө итгэлгүй нэгэн болж хувирна.
Харин бид энэ байдалд нь сэтгэл ханаж, “үгнээс гардаггүй, дуулгавартай сайн хүүхдээ” өрөөл бусдад магтан сурталчилна. Бусдад “үлгэр жишээ, дуулгавартай хүүхэд нь” хожим, өөрийн амьдралдаа ч ийм идэвхгүй, өөртөө итгэлгүй, бүх л зүйл дээр эцэг эхийн амыг харан, учраа олж ядан мунгинах үед нь, “Үгүй энэ хүүхэд чинь яасан арчаагүй. хийморьгүй юм бэ? Хэнийг дуурайхаараа ийм болдог байнаа” хэмээн гайхашрах.
Эсвэл зөрүүдлэн эрхэлж, буруу зөрүүг хийн зовоох үрээ харан, ” ямар гээч үйлийн үр вэ? энэ надаас хойш яана даа” хэмээн шаналах.
Төрүүлж өсгөсөн хүүхэд бүр, эцэг эхдээ ” баялаг”, ” бахархал” болж чаддаггүй аж.
Харин энэ ертөнцөд төрсөн хүн бүү хэл, амьтан адгуус хүртэл, өөрсдийн үр удмаа үлдээх аугаа зөн, хүсэлтэй байдаг.. Харин ямар үр удмаа үлдээх нь, өөр хэнээс ч биш, тэр л бодьгалаас өөрөөс нь шалтгаалдаг аж.

Нэгэн цагт, Монголчууд олон хүүхэд төрүүлж өсгөхийг төрөөс дэмжиж, “Алдарт эх”ийн 1 ба 2 дугаар одон, төрүүлж өсгөсөн хүүхдийн тооноос хамаарч, жил бүр “хүүхдийн мөнгө” гэж олгож байв. Энэ нь нэг талаасаа цөөхөн хүн амаа өсгөн арвижуулах бодлого, нөгөө талаасаа хүүхэд төрүүлсэн эхчүүдэд, хүүхдээ өөрөө өсгөн, хүмүүжүүлэх боломжийг нь олгож байсан хэрэг.
Олон хүүхэдтэй айл, өлөн зэлмүүн ч гэсэн, дуу шуугиантай, адал явдалтай, хөгжөөнтэй, баяр баясгалантай амьдарч байсан. Цаг хугацаа нэг л мэдэхэд өнгөрч, хүүхдүүд нь нас биед хүрцгээж, ажил амьдрал нь тэгшрэх тэр цагт, олон хүүхдийнхээ ач тусаар жаргалтай сайхан амьдарч, хайрлуулж халамжлуулж байдаг монгол заншил. Олон олон монголчууд ийн насны эцэст, үр хүүхдүүдийнхээ хайр халамжинд, зэмлэж сургах, зандарч ухааруулах, залбирч ерөөхийг эвцэлдүүлэн, ач зээгээ тойруулан жаргаж буй.
Яагаад ч юм бэ? Олон хүүхэдтэй эцэг эхчүүд л алив зүйлд тэсвэр тэвчээртэй хандаж, ямар ч зүйлийг болгож бүтээхийн аргыг олж, олон үйлийн учгийг зангидаж сурдаг мэт. Тэр л олон хүүхдийн идэж уух. өмсөж зүүх, эдэлж хэрэглэхийг олж, хүртээх гэдэг амаргүй. Тэр л олон хүүхдийн уйлаан шуугиан, маргаан, хөдөлгөөнийг тэсвэрлэн зохицуулах гэдэг амаргүй. Тэр л олон хүүхдийн эрүүл өсч торних, сурч хүмүүжих, ажил хөдөлмөрт сургах, амьдрал авч явах ухаанд сурган, тэнцүүлэх гэдэг амаргүй.
Гэхдээ монголчууд энэ бүхэнд үүртэж төвөгшөөж байсангүй. Том хүүхдэдээ илүү анхаарал тавьж, ажилч хичээнгүй, аминдаа арчаатай, зөв бодолтой болгоод сургаж өсгөчихөөр, тэд нь дүү нараа үлгэрлэн дагуулж, үгчлэн хүмүүжүүлж, аав ээжийн ачааг хөнгөлөлцөн, өөрсдөө ч эрт төлөвшин ухаажина. Олуулаа өссөн хүүхдүүдэд олон давуу сайхан чанарууд бий болдог аж.

-Хариуцлага. Ах эгч байхын хариуцлагад аль багаас суралцана. Ах эгч байхын хариуцлага нь өөрөө хичээж, дүү нараа үлгэрлэн дагуулахад байдаг гэнэм. “Хүн ахтай, дээл захтай”
– Хүндэтгэл. Аав ээж, ах эгчээ хүндэлж, үгийг нь сонсож, хэлж сургах, хийж дагуулах бүхнийг сурч ухаажиж, дадацгаана. Зарим айлын хүүхдүүд биэ биеэ хариуцан авч, үлгэрлэн дагуулж, сургаж хүмүүжүүлдэг байсан гэнэм. “Ах нь сургаж, дүү нь сонсдог”.
-Aжилсаг. Олон хүүхэдтэй айлд , идэж уухаа бэлтгэх, угааж цэвэрлэх, аав ээждээ туслах гээд хийх ажил мундахгүй. Тэр болгонд хөдөлмөрийн хуваарь гарган, хэрхэн яаж хийхийг бие биедээ зааж сурган тусалдаг гэнэм. “Ажил хийвэл ам тосддог”.
– Хайр энэрэл. Хичнээн сайдалцаж. муудалцавч, дотор сэтгэлдээ бие биенээ хайрлан, гэмшиж уучилна. Алив үйлдлийн зөв буруу нь, бүгдийн нүдэн дээр хэлэлцэгдэн шийдэгддэг болохоор, болох болохгүй их ухаарлыг бие биедээ түгээж байдаг гэнэм. “Уруул дордойвч, элэг дордойдоггүй”.
-Өмөг түшиг. Амьдралын ээдрээт олон мөчид, жаргаж зовох тэр л цагт, төрсөн ах дүүс л бие биедээ түшиг болдог. Хар багаасаа хамтдаа өссөн болохоор, хэн нь юунд гомдож, бас баярладагийг мэддэг болохоор, хэрэгтэй цагт хэрэгтэй үгийг тэд л бие биедээ хэлж, өр зүрхэндээ өрөөл бусдаас өмгөөлж хамгаална. “Хал нь гаднаа. хайр нь дотроо”.
Олуулаа байх сайхан. Монголчууд бид олуулаа байж, бие биедээ сайнаар нөлөөлж, жаргал зовлонгоо хамтдаа хуваалцаж, бие биейигээ хайрлан халамжилж, дэмжиж байдагт бидний нэгэн онцлог байсан.

Өнөө цагт олон зүйл өөрчлөгдөж байна. Монголчууд олон хүүхэдтэй байхаас татгалзаж, цөөхөн хүүхэдтэй байхыг эрмэлзэх болжээ. Энэ нь ажил ихтэй, зав муутай, амьдрал хэцүү, тэжээж чадахгүй, хүсээгүй жирэмслэлт, үр хөндөлт, хүйсний харьцааны алдагдалт, ганц бие амьдрал, гэр бүл төлөвлөлт, гэр бүл салалт зэрэг олон зүйлээс шалтгаалж буй. Олон хүүхэд гаргаад, сайнаар өсгөж, хүмүүжүүлж чадахгүйгээс, цөөхөн хүүхэдтэй байж тэдэндээ илүү сайнаар анхаарах хүсэл ч бас бий. Цөөхөн хүүхэдтэй байж тэднийгээ зөв сайнаар өсгөж, сайн боловсрол эзэмшүүлж, сайн иргэд болгон төлөвшүүлж байгаа олон сайхан гэр бүл бий. Гэтэл цөөхөн хүүхэдтэй мөртлөө, өсгөж хүмүүжүүлж чадахгүй, зоргонд нь орхиж муугаар амьдруулж байгаа нэгэн ч бас бий.
Эрт дээр цагаас ганц хүүхэдтэй айлын хүүхдийг ” гангар шаазан шиг” гэж зүйрлэдэг байсан гэдэг. Ямартай ч ганц юм болохоор нь эрхлүүлнэ, дураар нь байлгана, хүссэн болгоныг нь биелүүлнэ. Эрхэлж эрхлүүлэхийн зааг дээр, бас л сайн муу олон байдал анзаарагддаг.

-Дураар. Хүссэн бүхнийг нь биелүүлээд байхаар, бүх л зүйл дээр зөвхөн өөрийн дураар байж болох юм гэж ойлгон, хэрэв дураар нь байлгахгүй бол зөрүүдлэнэ. Амьдралд бүх зүйл санасан болон хүссэнээр байдаггүй болохоор, аар саар бэрхшээлийн өмнө тэвдэх тохиолдол гардаг.
-Аминчхан. Бүх зүйлээ зөвхөн өөрийн өмч гэж ойлгодог. Өөрийн тоглоомоо ч, өмссөн хувцсаа ч өрөөл бусдаас харамлана. Зөвхөн өөрийн зүйлээ анхаараад, өөр бусад зүйлийг хайхардаггүй болох гэм бий.
-Ганцаардмал. Гэрээс төдийлэн гарахгүй, өөр бусад хүүхэдтэй төдийлэн тоглохгүй болохоор өөрийн ертөнцтэй хэдий ч, баахан ганцаардмал. Ийм байдал нь яваандаа бусадтай ярилцаж, ойлголцох, өөрийгөө илэрхийлэн ойлгуулах чадвар, бусдыг хүндэтгэх чадвар дутмаг болгодог тал бий.
Ганц хүүхдийнхээ төлөө үргэлжид санаа зовж, өвдчих вий, муу юм тохиолдчих вий гэдэг айдас болгоомжлол цаг ямагт эцэг эхийг дагалдаж, хэт бөөцийлэн, эрхлүүлэх нь түгээмэл. Энэ нь зарим тохиолдолд өөрсдөд нь төдийгүй, үр хүүхдэд нь ч төвөгтэй байдал үүсгэх нь бий.

Саяхан нэгэн хэвлэл дээр, үр хөндөлтийн мэс ажилбар хийдэг эмнэлэгүүд хэрхэн цэцэглэн хөгжиж, ашиг олж буй тухай дурдаад, хэрэв монгол бүсгүйчүүд үр хөндөлтөөс татгалзсан бол монголын хүн ам 5 сая орчимд хүрэх боломжтой байсан тухай бичсэн байсан. Амьдрах аргагүй, боломжгүй, ядуу байна гэдэг шалтгаанаар өөрөөс төрсөн хүүхдээ, хогийн сав болон элдэв газар хаяж орхисон тухай жишээ баримтууд цөөрөхгүй байна. Амар хялбар аргаар амьдархын тулд өөрийн эх орондоо болон гадаадад гарч, биеэ үнэлэн амьдарч байгаа монгол охид бүсгүйчүүдийн талаархи мэдээллүүд цөөрөхгүй байна.
Энэ бүхнийг байх л ёстой зүйл мэтээр хүлээж авч, хаа хаанаа амьдрал ядуу бас хэцүү байна гэдэг шалтгаар энэ асуудлыг хайхрахгүй орхисоор байх гэж үү? бид.
Монголын төрд энэ орны эх, хүүхдүүд ингэтлээ үнэ цэнэгүй болсон юм гэж үү?
Надад санал байна.

1. “Эх орны хишиг” нэрээр энгийн олондоо зүгээр тарааж өгнө гэж сурталчлаад байгаа 1.5 сая төгрөгөө эх үрсдээ зориулах боломж байнаа. Хэрэв энэ мөнгийг өгөх боломжтой юм бол, шинээр төрсөн эх, төрүүлсэн хүүхдэд нь жил бүр 1.5 сая төгрөгийг ” хүүхдийн мөнгө” нэрээр хүртээж байвал зохилтой. Эр зориг, ухаан уралдуулж, ийм шийдвэр гаргавал эсэргүүцээд байх монгол хүн байхгүй болов уу?
Ядахнаа монгол бүсгүйчүүд маань, өөрийн эх орондоо хүүхдээ төрүүлж, энэ мөнгөөрөө амьдраг л дээ. Тэд элдэв аргаар мөнгө олох гэж зовж явахын оронд, олон олон хүүхдүүд төрүүлж, тэднийгээ эрүүл саруул өсгөж, сайнаар хүмүүжүүлж, нялхарч эрхлүүлж сууг л дээ. Монгол бүүвэйн дуу бүү тасраг.

2. Монгол орондоо шинээр төрсөн хүүхдээ, монголын төр өөрийн иргэнээ гэж үзэн, бүхий л талаар энэрэн, хамгаалах нь зүйд нийцнэ. Хүүхдээ төрүүлсэн эхчүүдэд, хүүхдээ эрүүл саруул өсгөхөд нь зөвлөн тусалж, халамжлан анхаарах олон байгууллагуудыг байгуулж, төрөөс санхүүжүүлэн, ажиллах хууль эрхийг нь тодотгож өгөх нь юу юунаас илүү чухал байна. Хэрэв хүүхэдтэйгээ зүй бусаар харьцан. халамжилж хайрлахгүй байгаа эцэг эхээс, төр өөрийн иргэнээ хамгаалж, өөрийн халамжиндаа авч, эцэг эх байх эрхийг нь түдгэлзүүлж байх хэрэгтэй байна. Энэ талаар өндөр хөгжилтэй орнуудын бэлэн туршлага байж байгаа. Харин гадаадад байнга айлчилж, мөнгө гуйж явдаг эрхмүүд маань, ухаан гуйж сурахгүй л юм даа.
Өнөө цагт, өнгө мөнгөнөөс илүүтэй, монгол иргэдийнхээ үнэ цэнийг бий болгооч, хэмээн олон удаа эрхмүүдэд сануулж байнаа. Үнэ цэнэтэй болсон монголчууд л хүсээд байгаа их мөнгө, хөгжлийг тань авч ирнэ гэхээс, хөрсөн доорхи баялаг авч ирэхгүй ээ.
Өнөөдөр төрж байгаа, өсөж торниж байгаа хүүхдүүд монголын ирээдүй, бас баялаг нь. Монголын үрс маш олон болтугай.

Харнууд овгийн Гомбосүрэнгийн Галбадрах

2009-04-27

Нэрлэхүү зан ба ажилгүйдэл

By gala-admin | УХААРАЛ

АНУ-д олон жил ажиллаж, амьдарч байгаад Монгол руугаа буцаж очсон, хэд хэдэн хүнийг мэдэх юм. Тэднийг очоод амьдралаа төвхнүүлж, ажлаа хөөцөлдөх үед, танйлууд нь “За найз минь, мобикомын 9911….. дугаартай утас, үнэтэй машин унаагүй л бол, Монголд чамтай хэн ч тоож харьцахгүй шүү”  хэмээн сануулсан гэнэ.
Ердийн хэрэглээ, энгийн байдалдаа дассан тэд, эхэндээ баахан гайхсан боловч, яваандаа энэ бүхэн үнэн болохыг мэдэрсэн аж. Хүнийг өмсөж, эдэлсэн зүйлээр нь ялгаварлан харьцах ийм үзэгдэл, “бусдад таалагдах”, ” амьтан хүнд муу хэлэгдэхгүйн төлөө”  учир утгагүй хийрхэлийг дэгдээж буй.

-За чи, овоо гайгүй ажил хийж байж, ийм хөгийн машин унаад байхдаа яахав дээ.
Амьтан хүн муу хэлнэ.
-Өө чи, өдий болтол цагаан алт олж зүүгээгүй байгаа юм уу? Амьтан хүн муу хэлнэ. Найз нь олоод өгөх үү.

-Зээл аваад ч болсон байраа шинэчлэхээс. Амьтан хүн муу хэлнэ. Чи Балдангийн шинэ байрыг үзээ биз дээ.
-Чи арай ч дээ, ийм хөгийн утас бариад байх даа яaхав дээ. Амьтан хүн муу хэлнэ. Ядаж арай гайгүй утас олж барь л даа.
-Найз нь нэг гайгүй хүнтэй танилцсан юм. Чиний гоёлын хувцаснаас чинь түр өмсөе. Намайг тоож магадгүй.
Өдгөө монгол оронд “амьтан хүнд муу хэлэгдэхгүйн төлөө”  их аян, аугаа хийрхэл дэгджээ. Гэтэл ийм боломжууд нь хаана байнаа. Монгол оронд ажилгүйдэл, ядуурал өдрөөс өдөрт өссөөр хэрнээ, чамирхал, баярхал даган өссөөр.
Гадаадад ажиллаж буй монголчуудын гэр орон, ах дүүдээ илгээж буй мөнгө сардаа хэдэн сая $-оор тоологдож, монголын эдийн засгийн тоон үзүүлэлтэд ихээхэн жийрэг болдог. Дээр нь хулгай, луйвар, хээл хахууль, биеэ үнэлэх зэрэг муу аргаар олж буй мөнгөнүүд ийм хийрхэл, солиоролд зарцуулагдаж буй.
Сүүлийн үед Монголын хэвлэл мэдээллээр байнга сурталчлагдан, “сүр жавхлантай” мэдээлэгдэж буй гэмт хэрэг, залилан, луйврын хэргүүдийн уг шалтгаан, үүдлийг ажиглаад үзээрэй. Ердөө л өчүүхэн шунал, зовлон болсон хоосон мөрөөдлүүд л үүний шалтаг нь болж байна.
Зовлон болсон “хоосон мөрөөдөл”
Хүсэл мөрөөдөл хүнийг өөдрөг сайхан руу хөтөлж, өөрийгөө хөгжүүлэх урам зориг нь болдог. Харин бусдаас илүү гарах гэсэн өчүүхэн атгаг санаа, боломжоосоо давсан хоосон мөрөөдөл нь эсрэгээрээ эзэндээ зовлон авчирдаг ажээ. Боломж гэдэг хязгаарлагдмал, бас хүн болгонд адил заяадаггүй.
-Өнөө боломж үгүй атал, өрөөл бусдад гайхуулахын тулд үнэтэй машин, тансаг харш мөрөөдөхийн зовлон. Өр зээл, элдэв аргаар хүслээ биелүүллээ ч  өөрөө түүнийхээ боол нь болохын гутамшиг.
-Дунд сургуульд олигтой суралцаагүй атлаа, бусдад гайхуулахын тулд, ямар ч хамаагүй дээд боловсролтой болох мөрөөдлийн зовлон. Өөртөө мэдлэг биш, өрөөл бусдад үзүүлэхийн тулд, диплом “худалдаж авах”  нь үнэн хэрэгтээ өөрөө өөрийгөө л хуурч буй хэрэг.
-Өөрийн биедээ таацуулж бус, өрөөл бусдын атааг хөдөлгөхийн тулд, зохисон зохиогүй гоёл, таарсан таараагүй хувцас, эд мөрөөдөхийн зовлон. Хуруу дүүрэн бөгж, хүзүү дүүрэн зүүлт, биедээ нөмөрсөн үнэтэй болгон хүнийг сайхан харагдуулдаггүй.
-Өөрийн хэрэгцээндээ бус, өрөөл нэгнээс дутахгүй гэсэндээ үнэтэй гар утас, сонин содон дугаар, “үнэтэй”  гэсэн бүхнийг мөрөөдөхийн зовлон. Хэрэгцээнээсээ илүү, чамирхал болсон энэ үзэгдэл, үргүй зардал, үгүйрэл ядуурал руу хөтөлдөг юм.
–  Үр хүүхдийнхээ авьяас сонирхол, ирээдүй гэхээсээ, үнэтэй л бол ямар ч хамаагүй сургуульд сурган чамирхах мөрөөдлийн зовлон. Үнэн хэрэгтээ үр хүүхдийн хүсэл сонирхолд биш, өрөөл бусдад гайхуулан чамирхах сэтгэлийг өвлүүлж буй, муу зуршил.

Энэ бүхнийг эргэцүүлэн нэг ажиглахад, монголчууд бид “баян”  хүний дүрд их тоглох болж дээ. Баяжих гэж бус “баян хүн”  болж харагдах гэдэг хүслэн, олон хүний зовлонгийн үндэс болж буй. Өөрийн боломж, чадалдаа таацуулан, эгэл хирнээ тайван амьдрахын оронд, өрөөл бусдаас илүү, бас “баян”  болж харагдах гэдэг энэ зовлон, олон олон монголчуудыг хийрхэл, солиоролд хүргэж байнаа.
Хүн баян болохын тулд, их суралцаж, их хөдөлмөрлөх хэрэгтэй болдог. Бусдаас илүү болохыг хүсвэл бусдаас илүү,  илүү , бүр илүү суралцаж хөдөлмөрлөх хэрэгтэй болно. “Эрдэмт хүн даруу, их мөрөн дөлгөөн” гэдэгчлэн, их суралцаж, их хөдөлмөрлөн, ихийг бүтээх тусмаа, бусдаас онцгойрч, содон харагдах хүсэл нь арилдаг. Эрдэмтэй, ажилсаг хэрнээ энгийн даруу амьдарч байгаа олон хүмүүс бий.
Харин амар хялбар аргаар баяжиж, зоволгүй мөнгө олж, зогсолтгүй жаргах хүслэн л хүнд их зовлон авчирдаг аж. Цаг ямагт өрөөл бусадтай өөрийгөө харьцуулж, дутуугаа гүйцээж, дундуураа дүүргэх хүслэн, сэтгэлийг нь амраахгүй. Элдэв муу аргаар баяжиж, олны өмнө “од”  болон гялалзаж, бусдын атааг хөдөлгөх сонирхолтой хүмүүсийг сурталчлаад байх нь, өнөөгийн залууст муугаар нөлөөлж буй. Эрдэм мэдлэг, ажил хөдөлмөргүйгээр баяжих, энэ хөдөлгөөн, хийрхэл хэдий болтол үргэжлэх бол…
Хар ба цагаан хөдөлмөр
Ажил хөдөлмөрийг хар ба цагаан хэмээн социализмын үеэс л ангилж байсан. Биеийн хүчний хөдөлмөрийг “хар”,  оюуны чиглэлийн хөдөлмөрийг ” цагаан” хэмээн өнгөлөн нэрлэж байсан хэрэг. Бусдаас оюуны чадвар, авьяас билгээр илүү хэсэг нь, үргэлжлүүлэн суралцаж, өөрсдийгөө хөгжүүлж, энэ хэрээрээ бусдад “оюунлаг”  илч түгээж, нөлөөлж байдаг. Үлдсэн хэсэг нь өөрийн сонирхол, чадвартаа таарсан хөдөлмөр хийж, амьдралаа авч явах учиртай. Энэ бол нийгмийн жам.
Харин ажил хөдөлмөр нь хар ба цагаан байхаас үл хамааран, өөрсдийнх нь хичээл зүтгэлд тохирсон үнэлгээтэй байж, түүнийгээ л хүн өөрийн амьдралдаа зарцуулдаг.
Тийм болохоор “Хүн хэрээрээ, тэмээ тэнгээрээ”, “хөнжлийн хэрээр хөлөө жийх”  гэдэг хэллэгүүд гарсан биз. Харин өнөөгийн монголд авьяаслаг жүжигчид, мундаг уран бүтээлчид нь ядуу амьдарч, ажил хөдөлмөр хийж үзээгүй, арга зальтай нэгэн баян амьдарч байгаа нь манай тогтолцооны “гажуудал”  гэлтэй. Саяхан МУГЖ , олны дунд “Гармаа”  дүрээрээ танил болсон, жүжигчин Алтан-Өлзийн амьдрал байдлыг харуулсан теле нэвтрүүлэгийг үзээд харамсах сэтгэл төрснийг нуух юун.  Аугаа авьяас, оюуны шидэг бүтээлүүд монгол оронд” үнэ цэнэгүй”  байгаагийн бодит жишээ энэ.
Гадаадад ажиллаж амьдарч байгаа монголчуудаа “хар ажилчин”,  “аяга таваг угаагч”,  бусдын боол” гэхчилэн шоолж тохуурхаж бичсэнийг мэр сэр уншиж байсан. Аяга таваг угаах, айлын гэр цэвэрлэх, хэн нэгэн өндөр настныг асрах нь бас л ажил хөдөлмөр. Хаа хаанаа хэрэгцээ нь байгаад, нэг нь хийж нөгөө нь хийлгэж, хийсний төлөө хөлсөө авч байгаад “ичингүйрэх”  шалтаг юун. Ямар бусдаас хулгайлж, бусдыг хуурч эсвэл бусдаас зээлж мөнгө олж байгаа бус. Ажил хөдөлмөрийн үнэ цэнэ багаддаггүй, хүн ажлыг голох бус ажил нь хүнийг голдог гэдэг үнэнийг гадаадад ажиллаж амьдарч байгаа монголчууд сайтар ойлгож мэдэрч байдаг.
Ямар ч хүн хийсэн хөдөлмөрийн хөлсөөрөө, өөрийн хэрэгцээ боломжоо ханган амьдрах эрхтэй. АНУ-д өдөр нь бидэнтэй адил ажлын хувцас өмсөж, адилхан ажил хөдөлмөр хийж байсан америкчууд, орой нь төрөл арилжсан мэт, сайхан хувцас өмсөж, үнэтэй машин хөлөглөн, тансаг зоогийн газар сууж, алжаалаа тайлж байх нь ердийн үзэгдэл. Яагаад болохгүй гэж? Баян байлаа гээд хүн 2 хувцас давхарлан өмсөж, 2 таваг хоол идэх биш. Гагцхүү өөрийн хөдөлмөр, чадвар, чадлаараа олж буй мөнгө л хүнд сэтгэлийн амар амгалан, бас эрх чөлөө, хүсэл мөрөөдлөө биелүүлэх боломжийг олгодог ажээ.
Өдгөө монгол оронд ажил олдохгүй, ажилгүйдэл ихэсч, үүнийг дагаад ядуурал, гэмт хэрэг ихээр гарч  байгаа тухай зөндөө л уншиж байна. Гэсэн атлаа барилга барихаар, зам тавихаар хятад ажилчид ихээр орж буй гэх. 40 сая хүрч буй малаа маллах, газар тариалангаа хөгжүүлэхэд ажиллах залуус төдийлэн олдохгүй гэх.

Монголдоо их дээд сургууль төгсөж, дээд боловсрол зээмшсэн залуусын ихэнх нь наймаа болон худалдаа эрхэлж буй. Гараа бохирдуулж, биеэ зовоохыг хүсэхгүй атлаа, их мөнгө, бүр их мөнгө олохыг хүсэцгээнэ.  Бие амар их мөнгө олох арга нь хулгай луйвар, өөрийгөө болон өрөөл бусдыг худалдах л юм даа.
-Мөнгө зээлээч, ажил олдохгүй байна гэх.
-Зээлсэн мөнгөө яаж төлөх вэ? гэхээр
-Арга нь олдох байхаа гэнэ. Олдох арга нь юу байж болох?
-Ажил олдохгүй, амьдрал хэцүү байнаа гэх.
-Барилгын ажил байгаа юм бишүү гэхэд
-Хн. Ядарсан ч тэгж доошоо орохгүй шүү гэнэ. Ядрах болоогүй байнаа.
Монголчууд бидний ялимгүй хэрнээ цамаан зан, ямаан омог, мөнгөгүй байлаа ч зээлээд, аргалаад, болохгүй бол эцэг эх ,ах дүүгээрээ тэжээлгээд амьдраад байж болдог энэ боломж, монгол орны хөгжилд үнэхээр саад болж байнаа.
Хүнээс мөнгө зээлж, “урд хормойгоороо хойд хормойгоо нөхөж”,  эсвэл муу аргаар мөнгө олж, өөрийгөө ч төдийгүй, өрөөл бусдыг ч зовоож байснаас, хатуу хэцүү ч гэлээ ажил хөдөлмөр голохгүй хийж, олсон мөнгөөрөө мөр бүтэн, нүүр бардам амьдрах нь хэцүү биш байлтай.
Амьдралд хар цагаан гэж байхаас ажил хөдөлмөрт хар цагаан гэж үгүй. Ажлыг ч өөрийгөө ч голохгүй хөдөлмөрлөвөл, олсон мөнгөөрөө өөрөө ч хөгжиж, амьдралаа ч дээшлүүлж, улс орон, өрөөл бусдад гавьяа байгуулдаггүй юм гэхэд гай болохгүй амьдрах боломж дүүрэн аж.
Төгсгөл
-Ажил амьдрал ямархуу байна даа?
-Өө дажгүй, Одоо уул уурхай руу ордог юм уу? гэж бодож байна гэсэн шог яриа дэлгэрээд удаж буй. Сүүлийн жилүүдэд монгол орон даяараа бүх зүйлийг умартаж. зөвхөн уул уурхайгаар амьсгалж байна. Энгийн иргэд ч, эрхэм түшээд ч зөвхөн уул уурхай ярьж, олон толгойн зүг амьсгаа даран, ширтэж буй. Ажил хөдөлмөр, хүний үнэ цэнэ, боловсрол мэдлэг, их боломжууд ард орхигдож, амар хялбар аргаар баяжина гэсэн гэнэн мөрөөдлөөр уул уурхай зүүдэлнэ, бас маргалдана. Энэ уул уурхайг ашиглавал, монголчууд бид баяжиж, ажил хийхгүйгээр, “амар сайхандаа жаргах болно”  гэж ухуулж буй эрх мэдэлтэн болон улс төрийн хүчнийхэнд өрөөл бусдаас илүү өөрсдөө л хагартлаа баяжиж , ханатлаа цэнгэх хүсэл мөрөөдөл илүүтэй бий.
Авралын од, аз жаргалын түлхүүр нь ажил хөдөлмөр, эрдэм мэдлэг бус зөвхөн уул уурхай болсон монголчууд минь гүн нойрноосоо гэрж, сайхан зүүднээсээ салах цаг болжээ.
Удирдах эрхмүүд, уугуул иргэд бид улс орноо хөрсөн доорхи “толгой” гоор бус, хүний мөрөн дээрх толгой болон хөдөлмөр зүтгэлээр хөгжүүлэн, баяждаг гэдгээ ухаарах цаг болсон биш үү?
Хоосон мөрөөдөл, солиорол, хийрхэл нь хүний нүдийг нь таглаж, хөлийг нь тушдаг гэнэм. Сансар огторгуйн мэт мөрөөдлөөсөө газар бууж, бодит орчиндоо бодитоор сэтгэж, боломжоороо амьдрах цаг болжээ.
Зовж зүтгэж, хөдөлмөрлөж олсон бүхэн жаргал болдог буюу
Зоволгүй, хялбар олдсон бүхэн зовлон болдог буюу
Харнууд овгийн Гомбосүрэнгийн Галбадрах
2009-04-18

Худалдагдсан бүсгүй заяа

By gala-admin | УХААРАЛ

…Хааяа гадуур явж байхад хар, шар, цагаан залуус хослон алхаж, янаглан дурлалцаж ахуйд, даяаршил гэдэг үнэхээр хүссэн хүсээгүй бодит байдал болж, “хайр сэтгэлд хил хязгаар үгүй”  гэдгийг амьдрал дээр нотлох мэт. Өнөөдөр залуус олон олон хэл сурч, түүнийгээ ажил амьдралдаа үр бүтээлтэй хэрэглэж сурсных нь бодит илрэл гэлтэй.
Нэгэн цагт монголчууд нүүдэлчин амьдралаар амьдарч байхдаа жалга жалгаасаа гэрлэж, сонгох сонголт төдийлэн ихгүй байсан гэдэг. Нэгэнт гэрлэсэн болохоор бие биенээ өөрийн өмч мэт үзэж, ханддаг байсан цаг улиран холдсоор. Аажимдаа суурин амьдралд шилжих шилжрэлтдээ сонголт нь арай өргөн хүрээтэй болж басхүү барьц алдаж байсан тухай сохиолч Б.Цэнддоо “Соёлын довтолгоо: Анхны хэт гүрнээс сүүлчийн нүүдэлчин”  номондоо хошин хэрнээ их яруу сайхнаар өгүүлсэн байдаг.
Өдгөө даяаршлын энэ эрин үед, сонголт нь улам улмаар тэлж, дэлхий нийтийг хамрах болсон буюу. Социализмын үед хаа нэгтээ өдрийн од мэт үзэгдэх “хар хүүхэд”  сониноос сонин, содноос содон байж, багагүй ичгүүр дарамтыг амсдаг байсан гэх. Ээж нь арай намын хурлаар орж донгодуулдаггүй байсан байх. Харин өдгөө цагт ийм бүү хэл,  олон олон гадаад эрстэй гэрлэж, хүүхэд төрүүлсэн эмэгтэйчүүд, тэгтлээ гайхал болж олны анхааралд өртөх нь багасчээ.
Зарим үед, цөөхөн монголчуудын дунд маргааны сэдэв болж, элдэв шуугиан дэгдээх энэ үзэгдэлд мөнөөх ‘хэт туйлшрал”  мэдрэгдэх болсон нь нууц биш. Ийм асуудалд болгоомжтой хандаж, асуудлын ялгаа, зөрөөг салган авч үзүүштэй.

Сонголт
 Гадаад хүнтэй гэрлэсэн л бол муу хүн, эсвэл биеэ үнэлэгч, хөнгөн амьдралыг мөрөөдөгч байдаг юм бишээ. Гадаадын өндөр хөгжилтэй оронд суралцаж,  ажиллаж байгаа зарим бүсгүйчүүд үнэхээр хайрлаж, дурлаж байж гэрлэн бас ч хамтдаа аз жаргалтай сайхан амьдарч байгаа нь олон бий. Түүнчлэн монголдоо байхдаа ч гадаад эртэй танилцан, хүний ёсоор дурлалцан, хайрлаж бие биенээ сонгон сайхан амьдарч байгаа олон бүсгүйчүүд бий.
Тэднийг буруутгах ямар ч шалтаг, үзэн ядах ямар ч шалтгаан үгүй. Хүн өөрийн амьдралдаа сонголт хийх эрх нь өөрт нь бий. Тийм сонголт хийж буй бүсгүйчүүд:
-өөрийгөө хайрлуулан хүндлүүлэх
-дарамт айдасгүй, тайван амьдрал
-дутагдахын зовлонгүй, ердийн амьдралын төлөө ийм сонголт хийх нь элбэг. Яг ийм асуудлын эсрэг талд зарим монгол эрчүүдийн олон муу талууд яригддаг. Тэд, монгол эрчүүд амьдралаа аваад явах чадвар муутай, архи ихээр уудаг, эмэгтэй хүнийг ойлгон, хайрлаж энхрийлэх сэтгэлгүй гэхчилэн тоочно.
Аль аль талдаа ийм үзэгдэл байгааг үгүйсгэх аргагүй болохоор, хаа хаанаа бодож анхаарч, засч залруулахаас өөр арга бас үгүй ажээ.
Харин үүнээс илүү ноцтой, олны анхаарлыг хандуулахаас өөр аргагүй нэгэн асуудал өдөр хоногоор газар авсаар байна.

Худалдагдсан сэтгэл буюу “хүний наймаа”
 Өдгөө монголд, монгол бүсгүйчүүдийг гадаад эрчүүдтэй гэрлэхэд зуучлах, хувь хүн болон байгууллага 100 орчим ажиллаж, зөвхөн 2008 оны байдлаар 3000 орчим монгол бүсгүйчүүдийг Солонгос эрчүүдтэй гэрлүүлсэн гэдэг баримт байдаг аж.
Саяхан нилээд олон вэб сайтууд, солонгос эртэй гэрлэхийн тулд ийм нэгэн байгууллагад өөрийн дүрс бичлэг, ярилцлагын хамт үлдээсэн маш олон залуу бүсгүйчүүдийн материалыг олж тавьсан байлаа. Энэ тухай дор бүрдээ “арай ч дээ, энэ бол том эмгэнэл”  хэмээн шуугицгаасан боловч “хадны цуурай”  мэт замхрах аж
Харин солонгос хүнтэй гэрлээд, солонгост очиж зарим бүсгүйчүүд хэрхэн амьдарч, “аз жаргалдаа умбаж”  байгааг нотолсон материалууд www.sarnaiha.blog.banjig.net  сайт дээр тавигдсан байлаа. Уг сайтын эзэн Сарнай бүсгүйтэй холбогдон энэ баримтуудыг энэ нийтлэл дээр ашиглах зөвшөөрөл авсан юм. Харин ийм байдлыг мэдэрсэн солонгост суралцаж, ажиллаж байгаа зарим залуус ийм бүсгүйчүүдэд туслан, зөвлөлгөө өгөх, хүсвэл нутаг буцаах ажил хийж байгаа нь,  “жинхэнэ монгол халуун сэтгэл”  гэж бодогдсоныг дурдах хэрэгтэй. Энэ баримтуудыг дэлгэж үзвэл:

– Баримт-1: 42 настай “Х”  бүсгүй нөхрөөсөө салснаас хойш, айл айлын карма өрөө дамжин амьдарсаар /хүү, охин 2той/ 10 жил болжээ. Мөнгөгүй болохоор хоолгүй, мэргэжилгүй болохоор ажилгүй. Сүүлдээ нэгэн хорооллын орцны жижүүр хийн амьдарч байхдаа, солонгос хүнтэй гэрлэхээр шийдсэн гэдэг.
Нөхөр Ким 44 настай. Нэгэн тосгонд эцэг эх, ганц бие төрсөн ахтайгаа, газар тариалан эрхэлж амь зууна. Эцэг эхийн нас дээр гарсан тул, зуучлах албанд 5000$ төлж, шинэ “зарц”  эхнэртэй болжээ.
…Өглөө болгон 5 цагт босч, будааны усан талбайд борви бохисхийлгүй ажиллана. Эхний үед байнга усан дотор ажиллахаар дасахгүй, биеэр нь усан хаван гүйж, нуруугаа ч тэнийлгэж чадахгүй хэвтэхэд, тэд зодож байгаад талбайд гаргана. Шөнө болохоор ах дүү 2 ээлжлэн хүслээ хангана. 5000$ -ын талыг нь ах нь гаргасан болохоор “хамтран эзэмших”  эрхтэй аж. Бүсгүй нулимсаа ширгээж, зовлонгоо тэвчиж амьдарсаны хүчинд, 4 жилийн дараа хүү охин 2-оо дэргэдээ авчээ.
Гэтэл хүүхдүүдийг сургах мөнгө байхгүй, тэгээд ч тариачин хүнд бичиг үсэг хэрэггүй гэдэг шалтгаанаар тэднийг сургуульд оруулсангүй. Өлгөө нарнаас үдшийн бүрий хүртэл 3-уул будааны талбай дээр ажиллана. “Барын зулзагыг бага дээр нь”  гэдэг бодлоор 15 настай хүүг нь ах дүү 2 ээлжлэн зодно. Ердөө л ” муухай харлаа, удаан хөдөллөө, хоол их идлээ”  гэхчилэн шалтгаанаар.  Харин 12 настай охиныг нь, ээж ах 2-ынх нь нүдийг хариулж байгаад энд тэндээс нь базаж, айлгаж ичээнэ.
Энэ бүхнийг хүү нь тэвчилгүй, нэг өглөө сэрэхэд нь ээждээ захиа бичиж үлдээгээд гэрээсээ оргожээ. ” Бидэнд ийм амьдрал бэлэглэсэн таныг уучилж чадахгүй. Үүрд баяртай. O доо хөөрхий эх, хүүгээ ирж магадгүй хэмээн хүлээж мөнөөх л амьдралаараа амьдарсаар гэнэ.
–Баримт-2: “У” охин дөнгөж 19 настай. Бас л амьдрахын  эрхээр, аав ээж, олон нялх дүү нартаа нэмэр болох гэж “баян”  солонгос эртэй суужээ. Сар болгон гэрт нь 500$ өгнө, сайн сургуульд сургана гэж амлалт өгсөн нөхөр нь,тахир татуу хүний тэргэнцэр дээр суусан, халзан толгойтой 52 настай өвгөн, Инчеон дээр тосож авчээ.Бод доо 19, 52 гээд. Гэрт нь дагаж очвол бүр аймшиг. 94 настай хэвтэрт байдаг хөгшин эцгийнхээ хамт амьдардаг аж. Ингээд “У” бүсгүй, өтгөн шингэнээ өөрийнмэдэлгүй цувуулах эцэг хүү 2-ын “асрагч эхнэр”  болжээ. Өөриинхөө залуу нас, амьдралыг ийм байдлаар золиослон, аав ээж, ах дүү нараа тэжээх “сайхан сэтгэл”.
–Баримт-3:  21 настай “Б” бүсгүй, нэгэн хувийн дээд сургуулийг ня-бо мэргэжлээр төгссөн, хэн ч харсан сайхан хүүхэн. Нөхөр нь 46 настай, жинхэнэ “мангас”. Амьдрал нь яг аймшигийн кино. Архичин нөхөр нь аймаар муу санаатай. Гадагшаа явах үедээ үргэлж гаднаас нь цоожилж явна. Хэл сурчихна гэж болгоомжлоод, гэрт нь зурагт, радио, хөгжим, утас аль нь ч байхгүй. Байдаг нь нөхрийнх нь гар утас, компьютер 2 нь нууц кодтой болохоор асааж унтраахаас хэтэртлээ хэрэглэгдэхгүй.
Нөхрийнхээ нэрийг ч, ямар ажил хийдгийг ч мэдэхгүй 3 жил хамт амьдарсан аж. “Б”-г гадаад ерөнцтэй холбож өгдөг цорын ганц зүйл нь “цонх”. Орой болгон согтуу ирэх нөхөр нь элдвээр тамлан зовооно. Хамгийн аймшигтай нь компьютер дээрээ “+18” кино тавиад дуурайж хийхийг шаардана. Хийснийг нь хийхгүй бол зодуулж элдвээр тамлуулна. Гар хөлийг нь хүлж байгаад яргална.
Бидэнтэй анх уулзхад 39 кг жинтэй, “яаж амьд яваа юм бол” гэмээр харагдаж байлаа. ” Би монголд 70 кг жинтэй, таргандаа ордог байсан. Турахыг маш их хүсдэг байлаа. Харин одоо ийм болчихсон”  гээд муухан инээмсэглэж байсансан.
Монгол руу буцаах гээд бүх зүйлийг нь зохицуулсан боловч биднээс зугатаад явчихсан. Дам сонсохнээ мөнхийн согтуу, халтарууд болон төлөгүүдэд биеэ үнэлж явдаг сурагтай.

–Баримт-4: 25 настай”Э” гэдэг бүсгүйзүүчлах товчоогоор дамжуулан солонгос хүнтэй гэрлэжээ.  Зуучлах товчоонд итгээд, нөхөр болох хүнтэйгээ уулзалгүй, хадмын нутгийг зорьсон бүсгүй, 80 гарч яваа “хэвтрийн өвгөн” тэй гэрлэх гэрээ хийснээ очсон хойноо мэдсэн байна. Цэцэг шиг сайхан залуу бүсгүй, яаж тийм муухай өвгөнтэй хамт амьдардагийг бодохоос ч аймаар .
–Баримт-5: АНУ-д мастер хамгаалж, ногоон карттай болсон монгол бүсгүй, америк эртэй хууль ёсоор гэрлэж хүүхэдтэй болжээ. Тэнд ч энд ч гэр бүл салалтын тоо буурахгүй байгаа нь үнэн болохоор, амьдарл төдийлэн санаснаар нь болохгүйн улмаас , тэр шүүхэд салах өргөдлөө өгчээ. Хэдийгээр монгол бүсгүй, америк нөхрөөсөө өндөр цалинтай, хүүхдээ өөрөө өсгөх боломжтой гэдгээ шүүхэд нотолсон ч, шүүгчид өөрийнхөө иргэн эрд хүүхдийг өгөх шийдвэр гаргаж, эх үрсийг амьдын хагацалд унагаажээ.  Нөхөр нь Европд ажиллахаар явсан тул бүсгүй 3 настай хүүхэдтэйгээ жилд ганцхан удаа уулзах эрхтэйгээр үлдсэн байна.
–Баримт-6: “Х” бүсгүй, монголд жуулчилж явсан Швейцарийн иргэнтэй танилцаж, улмаар хамт амьдрахаар , дэлхийн хамгийн баян, төвийг сайхсан улс руу хүлгийн жолоог залжээ. Урьд нь монгол хүнтэй сууж байгаад салсан “Х” бүсгүйд Швейцарь жуулчин сайхан амьдрал амалсан нь мэдээж. Очиж байгаа орноо нэг их гоёгазар гэдгээс өөр төсөөлөлгүй, тэндэхийн албан ёсны 3 хэлний алийг ч гадарлахгүй атал, охиноо дауулан явсан бүсгүй очсоныхоо дараахнаас л нөхрийнхээ алганы амтыг үзэх болов.
Нөхөр нь ижил хүйстэнтэйгээ хавьтдаг, бэлгийн замбараагүй явдалтай, хүн тарчилгаж таашаал авдаг гаж донтонтой бүсгүй хамт амьдарч эхэлсэн байна. Мэдэхээр барахгүй зовохын дээдээр зовжээ. Нөхөр нь түүнийг зодохдоо, хөрш айлынхандаа мэдэгдэхгүй гэж, Моцартын бадрангуй ая эгшиглүүлж байгаад “тамлана”. Ил харагдах шарх сорви үлдээхгүй. Бүсгүй цагдаад мэдэгдэн эрхээ хамгаалья гэхээр хэл мэдэхгүй, хууль бүр ч гадарлахгүй болохоор дуугүй л зодуулж, тарчилж суух. Эцэст нь тэвчээр барагдаж, монгол руугаа оргожээ.
Жирэмсэн болсноо нутагтаа ирсэн хойноо мэджээ. Өнөөх тамлагч нөхөр нь түүний хойноос монголд ирээд “Одоо би чамайг хайрлана. Хүүхдээ бодоод сайхан амьдарья”  гэхчилэн түмэн сайхан амлалт өгч байж дагуулан буцжээ. Швейцарьт ирсэн хойноо ” Чи надтай хууль ёсоор гэрлэхгүй бол, наад хүүхдээ гудамжинд гаргаарай”  гэж дарамталсан тул “Х” арга буюу гэрлэлтээ батлуулсан нь хожим асар том алдаа болсон юм.
Хүүхэд төрсний дараа, нөхрийнх нь хүчирхийлэл бүр гаарсан гэнэ. Нөхөр нь нярай хүүхдийнхээ хөлнөөс нь барьж байгаад, усанд дүрж эх хүү 2-ыг зэрэг тамлан зугаацдаг болжээ.Бүсгүй хүүхэд рүүгээ ухашийвэл цохиж унагаана. Нэг удаа хүүхдээ өмөөрөх гээд цохиулан ухаан алдан унасан байна. Охин нь ч хойд эцгийнхээ хүчирхийлэлд өртжээ.  Бүсгүй тэсэхээ болиод хүүхдүүдээ аваад Монгол руу дахин оргов.
Тамлагч эр түүнийг зүгээр нэг тавиад явуулсангүй. Швейцарийн иргэнийг аваад оргосон хэмээн “Х”  -г цагдаад мэдэгдсэн байна. Хүүхэд нь Швейцарийн иргэн тул, бүсгүй хүүхэд хулгайлсан хэрэгт унах нь тэр. Мөн “Х” -г зодчихоод, өөрийн биеийг өнгөц шархдуулаад, цагдаагийн хэсэгт очин “миний эхнэр сэтгэцийн гажигтай монгол бүсгүй, намайг байнга зодож дарамтлаад байна”  хэмээн тэмдэглүүлээд байдаг байж.  Швейцарийн иргэнд халддаг, гэр бүлийн хүчирхийлэл үйлддэг монгол бүсгүй, Швейцарийн иргэнийг аваад оргосон хэрэг босов. Одоо бүсгүйг Монголын хууль хяналтын байгууллагаар дамжуулан, Швейцарийн шүүх эрэн сурвалжлуулж байгаа бөгөөд, уг бүсгүйд өмгөөлөгчөөс нь өөр тус болох хүнгүй байгаа аж.
–Баримт-7: Өнгөрсөн жил Монголд ажиллаж байсан хятад иргэдтэй гэр бүл болж Хятадад очоод хөдөө тосгонд яг л мал мэт ажиллаж, хүчихийлэл, доромжлолд өртөж байгаад зугатаан, Эрээн хотод ирж консулын газар орогнож байгаад монголд буцаж ирсэн нилээд олон бүсгүйчүүдийн талаар шуугиан дэгдэж байгаад замхарсныг та нар санаж байгаа байх. Тэр бүсгүйчүүд бас л Хятадын хөдөөх тосгонд зовж, зүдрэн, хүүхэдтэй болж, нялх хүүхдээ тэврэн зугатааж ирсэн гэдэг.
Саяхан “Дээдсийн хүрээлэн’  сонин дээр Солонгосын засгийн газраас ядуу амьдралтай,  арчаа муутай эрчүүдээ гадаад эхнэр авахыг нь дэмжиж, тэднийг сургалтанд хамруулан бэлтгэж байгаа тухай материал гарсан байсан. Уг бичлэгт БНСУ-ын СТГ-ын судалгаанаас дурдсан байсан. Үүнд: 100 солонгос эрийн 8 нь гадаад эхнэр авсан ба хөдөөгийн залуусын 40 хувь нь гадаад эхнэр авч буй баримт буй гэнэ. Гадаад эхнэр авахаар хичээлд сууж буй эрчүүд нь 40-60 насных байдаг бөгөөд тэдэнд эхнэрээ хэрхэн хайрлаж хүндлэх талаар сургалт явуулж буй аж.
Солонгост байгаа танилуудын маань мэдээлж байснаар, гадаад эхнэр авахын тулд зуучлалын байгууллагад ойролцоогоор 5000$-10000$, зарим нь бүр 40000$ хүртэл зарцуулдаг гэнэ. Ийм их мөнгөөр эхнэр худалдан авахад хэцүү байдаг тул,  зарим нь
найз нөхөд, ах дүүсээрээ хамтран гаргах ба зарим тохиолдолд бусдаас зээлдэг гэнэ. Үүний улмаас “худалдан авсан”  эхнэрээ “хамтран эзэмших”  тохиолдол ч элбэг гэнэ.
Нөгөө талаас Солонгостоо солонгос хүүхнүүддээ тоогддоггүй, бичиг үсэггүй, соёлгүй бүдүүлэг, архичин хүмүүс байх магадлал өндөр байх аж.  Гэхдээ бас ийм замаар сайн хүнтэй таарч сайн сайхан амьдарч яваа бүсгүйчүүд байгааг үгүйсгэх аргагүй. “Олон хүн сайнтай муутай, ой мод урттай богинотой’  гэдэг сэн. Гэхдээ л… Амьдрал, хайр сэтгэлийг арилжаанд оруулж, нэг хэсэг нь энэ бизнесээр баяжиж, нөгөө хэсэг нь харь оронд худалдагдан зовж байгаа үзэгдэлийг зөвтгөн дэмжих аргагүй ээ.
Сарнайн өгүүлсэнээр, гэр бүл болоход зуучилдаг хувь хүн болон байгууллагууд, нөхөр болох хүнээс нь 6000$-8000$ авдаг. Бичиг баримт бүрдүүлэх, шаардлагатай гэж үзээд Монголд  гэрлэлтээ батлуулах зардалд их сайндаа 500$-2000$ зарцуулдаг гэнэ.  Энэ баримтаас харахад энэ хүний наймаа биш гэж үү?
“Хүний эрх” гэж хөхүүлэн дэмжээд, “хохь нь”  гэж тавлан доромжлоод энэ асуудлыг орхиж боломгүй. Солонгост байгаа зөв сайн бодолтой залуус, ийм бүсгүйчүүдэд туслахыг ихэд хичээдэг ч зарим нэг нь ийм тусламжаас татгалзан оргон зайлдаг гэнэ.  Энэ нь монголчууд бидний нэрэлхүү, ихэрхүү зангаас үүдэлтэй мэт. Монголоосоо гарч, гадаад хүнтэй сууж, “гахай шувууны мах идэн” жаргалтай сайхан амьдралд орж байгаагаа өөрийн ах дүүс, өрөөл бусад найз нөхөддөө хөл хөөрцөг болон мэдрүүлж бас “гайхуулж”, “атаархлыг нь хөдөлгөхсөн’  гэх ядмагхан бодол л буцаж очиж бусдад сэрэмжлүүлэх “үнэн’ээс зугатах шалтаг болж байгаа нь ердөө нууц биш. Хэдий болтол ийм ядмагхан сэтгэлгээгээр амьдрал, хувь заяандаа хандах билээ бид.  Ийм замыг сонгож буй бүсгүйчүүдийг анзаарч үзвэл:
-баян гадаад хүнтэй гэрлэж, амар хялбар амьдрах хүсэл
-ар гэрийнхнээ тэжээж амьдралд нь тус дэм болох зорилго
-гадаад оронд сайхан амьдарч, бусдад гайхуулах мөрөөдөл голчилж байна бус уу? Өнөөдөр бид энэ бүхнээ “ядуугийн зовлонд”  тохож байвч, дээрээс нь амар хялбар амьдралын мөрөөдөл, оюун санааны ядуурал бас нөлөөлж байгааг мартамгүй.

  Надад асуух зүйл байна?
-Монгол оронд минь ҮАБЗ /Үндэсний Аюулгүй Байдлын Зөвлөл/ гэдэг байгууллага, төрийн “хар хайрцагны бодлого” гэж байна уу? Эмс охидоо харьд худалдаад байх олуулаа билүү? бид.  Өнөөдөр бүсгүйчүүддээ гологдоод байгаа гэх эрчүүдийн талаар, тэднийгээ хөгжүүлэх төрийн бодлого хэрэггүй юм болов уу/
-Монголд байгаа НХХЯ /Нийгмийн Хамгаалал, Хөдөлмөрийн Яам/ чухам ямар чиглэл хариуцдаг юм бэ? Нийгмийн хамгаалал гэдэг нэр чухам юуг өгүүлдэг юм бэ? Монголд Эмэгтэйчүүдийн гэх тодотголтой олон байгууллагууд бий. Тэд юу хийж, юу хийх гэж гадаадын төслүүдийг авдаг, юунд хэрэглэдэг юм бэ? Ядахнаа л монгол орондоо олон хүүхэд төрүүлж, төрөөс олгох хүүхдийн мөнгөөр нь амьдрах боломжийг хүүхнүүддээ олгож болохгүй гэж үү? Ард иргэддээ зүгээр л тараана гэдэг мөнгөө ядаж эх үрсдээ зарцуулахад татгалзах монгол хүн бий гэж үү?
-Монголдоо болж буй олон арга хэмжээг байнга ивээлдээ авч, “ард түмнийхээ төлөө алжааж яваа”  эрхэм ерөнхийлэгч та,  цөөхөн монголынхоо эх үрсийг элбэрэлдээ аван гийгүүлэх болоогүй юу? Өөрийг тань төрүүлж өсгөсөн эжий, өдий болтол дэргэд тань ачилж яваа хань , өсч яваа сайхан охидтой тань адил монголын эгэл бүсгүйчүүд амьдрахын эрхээр ийн зовж явааг та анзаарахгүй гэж үү? “Эмс садарлавал, улс мөхнө”  гэж аугаа өвөг дээдэс минь сургаж, зарлиглаж асан.
-Ийм бизнесийг сурталчилж, зуучилж мөнгө олон баяжиж байгаа эрхэм хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд болон “хүний наймаачид”  та нарт,  хүн чанар нинжин сэтгэл, өрөвдөх хайрлах ухаан даанч алга уу? “Бузраар олсон мөнгө бузраар л гардаг жамтай. Бусдын нулимс, зовлон шаналал дууссан энэ мөнгөөр хоол олж идэхдээ хоолойгоор тань давж байна гэж үү? Магадгүй та олон хүнд буян болсон хэмээн өөрийгөө цайруулах байх. Хэдэн зуун сая хүнтэй бус, ердөө л 3 хүрэхгүй сая хүнтэй монгол орондоо таны нээсэн, энэ бизнес хэзээ хойно ч  сайнаасаа илүүтэй муу үр дагавар авчирсаар байх болно. “Овоо босгоогүй бол шаазгай юунд суух билээ”.
-Эцэст нь энэ замаар замнаж яваа бүсгүйчүүдэд, нэгэн уншигчийн бичсэн 4 мөртийг хэлье. Өөр юу ч гэж хэлэхэв дээ:
-хатуу ч гэсэн эх орон чинь чамд зөөлөн
-харц шиг амьдарч, ядуу байлаа ч эх орон чинь чамд зөөлөн
-хагацал үзэж, зовлонг амссан ч  эх орон чинь чамд зөөлөн
-хальж одоод хэвлийд нь нойрсоход ч эх орон чинь зөөлөн.
Харнууд овгийн Гомбосүрэнгийн Галбадрах

2009-04-11.

Баяр болгоныг учир утгатай тэмдэглэх сэн

By gala-admin | УХААРАЛ

…Хэдхэн хоногийн дараа Монголын ардын армийн өдөр болно. Одоо бол цэрэгт явсан яваагүй, бүх эрчүүдийн баяр болж хувирчээ. Саяхан “Мартын -8” гэж эмэгтэйчүүдийн баяр болж, эрчүүд маань хамт ажилладаг, бас сурдаг, эсвэл найзалдгаараа нийлж, бүсгүйчүүдээ дайлж, бэлэг сэлт өгцгөөсөн. Тэгэхэд ч “зад авцгаасан” л даа. Олон жил бүх нийтээр тэмдэглэж заншицгаасан энэ өдөр бүсгүйчүүд маань баярласандаа бүгд л ууцгааж, зарим нь хөөрхөн халамцаж, зарим нь бүр согтож, гэхдээ л сэтгэл дүүрэн бэлгээ тэврэн харьцгаана.
Энэ өдрөөс яг 10 хоногийн дараа бүсгүйчүүд маань “аяганы хариу өдөртөө, агтны хариу жилдээ”  гэдэг хэллэгээр эрчүүдээ баярлуулна. Энэ тохиолдолд “тэд бидэнд яаж хандана, бид тэгж хариу барина”  гэдэг нууц дүрэм үйлчилдэг.

Тийм болохоор хаа хаанаа, хэн хэн нь бодолтой бэлтгэх. Харин энэ өдөр армид алба хаасан, эс хаасанаас хамаарахгүйгээр бүх эрчүүд ууцгааж, зарим нь халамцаж, зарим нь согтож, гэхдээ л сэтгэл дүүрэн бэлгээ тэврэн харьцгаана.
Баярын өдрүүдийн дараа, бүгд л ажил болон сургууль дээрээ баяр хэрхэн тэмдэглэсэн паянгаа ярилцаж, бие биеэ шоолон зарим нэгийгээ “баалан”  хөгжилдөнө. Хүн бүр дотроо баяртай. Хойтон жилийн баяраар илүү их сюрприз барих тухай битүүхэндээ бодоцгоох. Хойтон жилийн баяр хол байна даа, хол байна.
Гэхдээ өдрөөс өдөр, баяраас баяр ээлжлэн өнгөрсөөр нэг л мэдэхэд, энэ баярын өдөр ирсэн байна даа.
Монгол оронд минь цаг хугацаа, өөр юунаас ч үл хамааран ээлжлэх 4 улирал шиг, сонгууль хэрүүл, улстөр, бизнес, бас хаямралаас үл хамааран баярыын өдрүүд үргэлжилнэ.

… Баяр болох сайхаан. Баярын ач буянгаар шинэ гоёлын хувцас өмсөж, бусдад гайхуулах боломж олдоно. “Гэм хийсэн гэдэс, гэнэт олдсон хоол’ гэдэг шиг нэг их идэж ууцгаадаг.  “Яагаав ноднин нэг их идэж уугаагүй юу?”  гэсэн сайхан дурсамж үлдэнэ. Өнгөрсөн жилийн цагаан сараар Балдангийнх нэг их том ууц тавьж, идээгээ 9 үе өрсөн байсан. Балдан өөрөө үйтэнхүар дээл өмсөж, мөнгөн тоногтой өргөн арьсан бүс зүүж, эхнэр нь “Говь”-ийн ноолууран даавуун дээлээр гангарч бас арай нарийхан мөнгөн тоногтой арьсан бүс бүсэлсэн байсан. “Амьтан хүн муу хэлнэ”. “Энэ жил тэднийхээс л дутахгүй юм шүү ”  хэмээн барьцан шанална. Цагаан сараар ёс дагаж, бэлэгтэй сайхан үг хэлэцэхийн завсар, ах дүүс , анд нөхөд, айл амьтны эдэлж хэрэглэж, бас бэлэг сэлт, базааж зэхсэн бүхнийг сонжиж харьцуулан
дотор ухаандаа ирэх жилийн цагаан сарын бэлтгэлээ “базаах”. Өр зээл тавиад ч болсон бусдад муу хэлэгдэхгүйн тулд, бас бусдад гайхуулахын тулд нүсэр ихийг базаан өөрийгөө ч өрөөл бусдүг зовооно. Өргүй баян, өвчингүй эрүүл, хиргүй цэвэр,атгаг муу санаа, өс хонзонгүй орохыг бэлэгддэг энэ баяр маань, бэл бэнчин, өмсөх зүүхээр өрсөлдөн гайхуулах хийрхэл, солиорол болон хувираа юу даа.
Хойтон жилийн цагаан сар хол байна даа хол байна, хонон өнжин баярласаар нэг л мэдэхэд золгоно доо.
… Удахгүй сургуулиа төгсөх бидний
Уяхан сэтгэлийг хааш нь дуудна вэ?
5-сар гарав уу, үгүй юу дунд болон их дээд сургуулиуд төгсөгчдийн “хонхны баяр” эхэлдэг. Энд тэндгүй гоё ганган хувцаслаж, энгэртээ хонх болон тэмдэг зүүсэн залуус, бусдын анхаарал, атаархлыг хамтад нь татаж, урт урт автобуснуудад сууцгаан, ойр хавийн олон олон амралтын газрууд руу дуулалдан одоцгооно. Хэзээ хэний хэрхэн тогтоосон жишиг юм, хэн ч үл мэднэ.
Эрдэм боловсролтой болж, ирээдүйд өөрсдийг нь “харж хандаж магадгүй”  хэмээн найдах эцэг эхчүүд нь тэднийг “сүү өргөх” нь халаг үдэж гаргана. Хаашаа юунд, яах гэж, хэдэн хоног явж байгааг төдийлэн ухаарахгүй тэд, дотроо дургүй байсан хэдий ч мөнөөх л “олны жишиг” даган “ингэх учиртай юм байлгүй”  хэмээн гайхашран үлдэх.
Олны хөлөөс зайдуу тэр газруудад, миний эх орны ирээдүй үе маань хэрхэн согтуурч, дараа нь юу болж байгааг тэнгэрт байдаг бурхан, манаж хоносон сар л мэдэх байх даа. Их амьдралын гараандаа ирээдүй хойч үе маань, их олон баярыг хэрхэн тэмдэглэж, идэж уун наргихыг хамтад нь сурч төгсцгөөв дөө.
Монголчууд бид арай л туйлшрамтгай. Ямар нэгэн баяр гэхээр заавал архи ууж, өмссөн зүүснээрээ өрсөлдөж, зэрэг зиндаагаараа гайхуулах гэж маяглах болсон нь танд анзаарагдахгүй байна гэж үү. Ийм л бодлогогүй, бие биеэ даган дуурайсан үйлдлүүд маань, баяр бүрийн утга учирыг алдагдуулж, сэтгэлийн шаналал, зовлонгийн үндэс болж байна бус уу?
“Ядаж байхад яр”  гэгчээр Монгол улсын ерөнхийлэгчид маань баяр бүрийн өмнө ёс юм шиг баахан хүн цол, тэмдгээр шагнана. Анхны ерөнхийлэгч П.Очирбат “хээгүйхэн”  өгч байсан бол, удаах ерөнхийлэгч Н.Багабанди “бодлоготойхон” түгээж, одоогийн ерөнхийлэгч Н. Энхбаяр “тооцоотой”  тараах болж дээ. Шагнал бүрийн дараах угаалга, мялаалга, найр наадам замбараагаа алдлаа. Зөвхөн шагнал авсан хүмүүс ээлж дараагаар найрлах юм бол жилийн 360 хоног ч хүрэлцэхгүй янзтай. Шагналын үнэ цэнэ хөсөр унаж, шагнал дагалдсан, атаархал, хов, жив чанартай чанаргүй “гавьяат”-ын тухай хэлэлцүүлэг тасрахгүй нээ. Цөөхөн хэдэн монголчуудаа ингэтэл нь хөөргөж, бас талцуулах, найрлаж цэнгүүлэх ямар хэрэг байгаа юм бол манай төрийн тэргүүнүүдэд.
Бид ер нь энэ байдлаа бодитой анзаарч, олон зүйлийг өөрчлөх гээд үзвэл яасан юм бэ? Монголчууд аа!
Нэгэн зүйл. Нийтийн жишиг
 Өөрт тань хүсэл, боломж байхгүй байхад, бусдын жишгийг дагаж, баяр болгоныг нүсэр тэмдэглэх ямар хэрэг байнаа. Хүн бүр өөрийн хүсэл боломжоороо амьдрах эрхтэйн адил, баяр бүрийг ч өөрийн хүсэл боломжоороо тэмдэглэх эрхтэй.  Үүний төлөө хэн ч хэнийгээ дарамтлах эрх үгүй. Бэлэгдлийн цагаан сараараа “өргүй’ орж байвал үхрийн өвчүү чанаж, цагаан идээгээрээ тавгаа засаж, үндэсний дээл хувцсаа цэвэрхэн өмсөж, өтөл хөгшид, хүүхэд багачуудаа л баярлуулж, өөрөө сэтгэлдээ өөдрөг сайхан байвал, “амьтан хүний муу хэлэх”  ч яамай байнаа. Баяр гэдэг баян ядуугаа шалгаруулах өрсөлдөөн бишээ.  Тэр ч бүү хэл хүсвэл зарим баярыг тэмдэглэхгүй байж болно шүү дээ. Тэглээ гээд ялд унаж, шоронд орохгүй нь лавтай.
Нэгэн зүйл: Баяр баярын утга учир
Манай оронд нийтээр тэмдэглэдэг, Үндэсний хэмээх “цагаан сар”, “улсын наадам”,
эх үрсийг хүндлэн дээдлэх 3-сарын 8 ны, 6-сарын 1 ний өдрүүд, эрдмийн хэмээх хичээл хэлэх болон сургууль төгсөх баярууд байдаг. Үндэсний баяртаа “ёс заншлаа” дээдэлж, эх үрсийн баяртаа тэднийгээ хүндэтгэн  энэрч, эрдмийн баяраар сурч мэдэхийн ерөөл бэлэгдэж, ёс төртэй, дэг жаягтай тэмдэглэж болох шүү дээ. Бусад баярууд бол мэдээж салбруудын  болон хүндэтгэж ёсолсон агуулгатай байдаг. Тэгээд бодохоор баяр бүрээр бүх нийтээрээ эр эмгүй, хөгшин залуугүй сархадад хөлчүүрч, хэн нэгнээсээ үнэ цэнэтэй бэлэг горьдон бачуурч байх хэрэг юун. Төрсөн өдөр болон гэр бүлийн хүрээнд тэмдэглэдэг баяруудаа хүртэл ахан дүүс, анд нүхдийн хэмжээнд ярилцаж тохироод соёлтой тэмдэглэж болно доо.
Нэгэн зүйл:Архидалт
Баяр бүрийг заавал архидаж тэмдэглэн, тасарч унан, нус нулимс, бөөлжсөндөө хутгалдан таашаал авдаг муухай зуршлаасаа салбал яасан юм бэ? Баяр бүрийн сайхан утга учирыг архинаас үүдэлтэй, хэрүүл маргаан, хэрэг зөрчил гутаан, олон хүний сэтгэлийг хиртээн жигшээж байгааг бүгд л мэдэж байгаа. Энэ үзэгдэл Монгол орны хувьд үндэсний эмгэнэл болж байгаа. Уух нэг нь хэрэглээгээ багасгаж, хүн бүр соёлтой хэрэглэж эхэлбэл нааштай нэгэн алхам. Заавал засгийн газрын тогтоол хүлээлгүйгээр, өнөөдрөөс хүн бүр өөрөөсөө хичээгээд эхэлбэл аяндаа л цэгцрэх болно. Энэ олон жил, архитай, архичидтай хийсэн төрийн тэмцэл үр дүнд хүрээгүй нь “эзэн хичээвэл заяа хичээнэ”  гэдэг ганцхан хууль үлдэж байгаагийн нотолгоо.
Нэгэн зүйл: Үргүй зардал
Улс орон маань тогтож тэнцрэхгүй, ард иргэдийн маань амьдрал ядуу хэцүү байгаа.
Амьдрахын эрхээр гадаадад ажил хийж ядарч, зовж олсон мөнгөөр нь монгол оронд баяр тэмдэглэж байна хэмээн цацаад байвал яах билээ. Амьдралаа сайжруулах гэж нэг нь зүтгэж байхад, авсан мөнгөө нөгөө нь наргиж үрээд байвал даан ч шударга бус хэрэг.  Өнгөрсөн жил, монголчууд бид цагаан сарын 3 өдөрт 3 сая орчин $ зарцуулдаг гэсэн тооцоо харж байсан.  Түүнчлэн дунд болон их дээд сургууль төгсөж байгаа нэг сурагч болон оюутан “хонхны баяр”-таа дунджаар 200-500$ зарцуулдаг гэсэн тооцоо харагдаж байсан.  Энэ бага мөнгө гэж үү? Бусад олон баяр тэмдэглэж байгаа тооцоог оруулахгүйгээр энэ тооцоог анзаараад нэг үзээрэй.
Энэ мөнгөнүүд хаашаа орж байна вэ? Ингэтлээ мөнгийг үргүй цацах баян бил үү? бид.
Нэгэн зүйл: Бидний ирээдүй
Монголчууд бид олон олон баярыг хүүхдүүдийнхээ дэргэд ууж наргиж, олон ангит “жүжиг” тоглон тэмдэглэдэг. Тэд бидний амьдралаас, ирээдүйн амьдралынхаа арга ухаан, хүсэл мөрөөдлөө олж авна. Одооноос та бидний үр хүүхдүүд ангийн сурагчдын төрсөн өдөр болон, багш нартаа бэлэг авч өгөх олон баярыг тэмдэглэж сурцгааж байна.  Бид үр хүүхдүүдээ юунд сургаад байгаагаа анзаарч харах цаг болжээ. Нэг л өдөр таны хайртай хүүхэд чинь шал согтуу, орж ирэн орилоод эхэлбэл яах билээ. Та энэ тухай бодож үзсэн үү?
Баяр болох сайхан. Баяраар гэр бүлээрээ, эсвэл найз нөхөдтэйгээ цэвэрхэн зассан ширээний ард сууцгааж, уянгалаг сайхан хөгжим сонсоцгоож, бүжиглэж, бас хөгжилтэй яриа дэлгэн суух сайхан. Эсвэл үзэсгэлэнт сайхан байгальтай газар, үгүй бол цэцэрлэгт хүрээлэнд хүүхдүүдтэйгээ тоглон зугаацаж, орой нь кино юм уу сайхан үзвэр үзээд, гэр рүүгээ яарамгүйхэн алхах сайхан. Заримдаа аав ээж. ах дүүсээрээ цуглаад хамтдаа хөгжилдөж, ахуй амьдралаа ярилцан, хүүхдүүдээ бужигнан тоглохыг харан, өөрсдөө хөзөр ч юм уу даалуу тоглон хааяа булхайцан шуугилдах сайхан. Бас хамгийн дотно найзтайгаа нэгэн сайхан зоогийн газар, пиво шимж, хөгжмийн аянд уярч суугаад, хүмүүс хэрхэн хайрлаж дурлалцаж, хөгжилдөж цэнгэхийг харах сайхан. Энэ хорвоод сайхан юм зөндөө.
Хамгийн гол нь энэ өдөр элдвийн сэтгэлийн дарамтгүй, өөрийн хүссэнээрээ л байх хамгийн сайхан. Алийн болгон баяр болох гэж байна, “яаж бэлтгэнэ дээ”  гэж шаналан, баярлаж байна хэмээн учиргүй ууж идэн, согтуурч, баярын дараа “шартсан сэтгэл”, “шатсан мөнгөндөө”  харамсан шаналж суух билээ.
Хүн хүний төлөө бус өөрийнхөө төлөө баярладаг юм даа.
Баяр сайхан. Харин утга учиртай тэмдэглэж сурцгаах сан даа.
Харнууд овгийн Гомбосүрэнгийн Галбадрах
2009-03-17

Даяаршил ба бидний үнэт зүйлс

By gala-admin | УХААРАЛ

Чикагогийн Т.Бум-Эрдэнийн өгүүллэгүүдийг уншихад, өдрөөс өдөрт биднээс алсран холдож байгаа монгол хүний үнэт чанар, бидний бахархал болсон үнэт зүйлүүдийн төлөөх харуусал мэдрэгддэг. Түүний өгүүллэгүүдийг амтархан уншдаг хүмүүсийн сэтгэл зүрхэнд нь яг ийм “нулимстай харуусал” төрж байдаг гэдэгт би итгэдэг.
…Тэртээ алсад сүүмэлзэх зэрэглээн дундаас айсан харагдах, өглөө эртлэн хөдөлсөн бололтой айлын нүүдэл аажим аажмаар тодорно. Өглөө эртлэн босож, сүү саалийнхаа ажлыг амжуулаад, уурагт шаргал цайгаа самран зогсох айлын эзэгтэй, гэрийн дэлгээтэй хаалгаар тэрхүү нүүдлийг олж хармагцаа, гэрийн хойд талаар унтаж байсан хүүгээ дуудан сэрээж, сая буцалсан аагтай цайгаа домбонд юүлж, эрэгнэгээс ойр зуурын ааруул өрөм, бага сага идэх зүйлээ авч савлан хүүдээ бариулж, өөрөө нэгэн гудас сугавчлан мөнөөх нүүдлийн замыг тослоо.
-Та бүхэн амархан сайн морилж явна уу?
-Амархан. Та бүхэн сайхан зусаж байна уу?
-Сайхан зусаж байнаа. Та бүхэн түр саатаж алжаалаа тайлна уу?
-Тэгье. Гялайлаа.
-Ишш. Эвий дээ. Энэ муу бяцхан амьтан цангаж ундаасаж яваа даа. Алив цай ууж, идээ ид.
Миний багад ийм л нүүдэл дунд амссан домботой цайны ер бишийн амт өнөө хэр миний санаанаас гардаггүй юм. Магадгүй өдий хүртэл монгол бүсгүйн сэтгэл, халамж шингэсэн тийм содон амттай цай ууж үзээгүй болоод балчир багын ой тойнд минь шингэж үлдсэн байж болох юм.
…Зуны хүйтэндүү бороо шаагиж, борооны өмнө аргал түлшээ бүтээж, өрхөө хошуулдаж амжсан бидний хэдэн хүүхдүүд нээлттэй хаалганы дэргэд, газар дэлхийг бөмбөр адил цохилон буцаж үсчих борооны дуслуудыг сонирхон ширтэнэ.
-Алив хүүхдүүд шалдлаад, гарч тэр харагдах бутыг тойрч гүйгээд ир гэх хэн нэгний дуунаар томчуудын үгнээс гарч үзээгүй хэдэн хүүхдүүд хамаг хувцсаа тайчиж хаяад чармай нүцгэнээр усан бороон дунд тавхайгаа гялалзуулан гүйлдэж одно. Цохлож заасан бутыг нь тойрч гүйгээд усан хулгана болтлоо норсон тэд, гэрт чичрэлдэн орж ирмэгц нэг нэг дээл нөмрөн цомцойж сууцгаадаг сан. Эрүү нь дагжиж байвч тэд хөгжилтэйеэ инээлдэнэ.
Зуны 3 сард гутал өмсгөлгүй, халуун хүйтэнд ч тэр л газар шороонд  жигнэж, хааяа хөлд хатгаж өвтгөх чулуу, өргөсийг үл тоох энэ л хүүхэд насанд минь, хатуу ширүүн юм шиг атлаа, хайр халамжаа зүрхэндээ тээсэн ахмад буурлууд амьдралын хатуу хөтүүг ажралгүй давах тэсвэр тэвчээрийг аажим аажмаар суулгаж байж дээ.
Зуны 3 сард махтай хоол идүүлэлгүй, зөвхөн цагаан хоол бас ааруул хуруудаар ходоод гэдсийг нь цэвэрлэн цайлгаж, шүдийг нь бэхжүүлж, амьдралын хүнд хэцүү цаг дор өлсөж ядрахыг ч тэвчих тэвчээр ухааныг хамтад нь өгч байж дээ.
Зуны 3 сард өглөө эрт босгож үнээ ивлгэхээс эхлээд, үдшийн бүрийгээр хонь малаа хотлуулах хүртэл хугацаанд хийж сургасан олон ажил хөдөлмөр, магтаал зэмлэл нь амьдралын амин шим болсон ажил хөдөлмөрт, залхууралгүй уйгагүй зүтгэх тэвчээр бас арга ухаанд сургаж байж дээ.
…Хаа нэгтээ бууж мордох, таних танихгүй хэнд ч шинэ цай буцалгаж, байгаа бүхнээрээ дайлж цайлна. Мордоод явахад нь сүү өргөж “зорьсон үйлс чинь бүтэг ‘ хэмээн сүү өргөж үдэх энэ л монгол сэтгэлд хар хор , хэн нэгнийг ялгаж үзэх муу сэтгэл байсангүй. Хүний хорвоод бид адилхан төрж , амьдарч элээх тавиланд хүн бүр л “сайн сайхан яваасай” гэсэн алаглалгүй сэтгэл монголд минь байсан.
…Урсгал усны эхэнд буй модыг огтлох бүү хэл, урсгал усанд бузар оруулахаас ч цээрлэж, болох болохгүйн олон хориг цээрийг үр хүүхдүүддээ сургаж асан нь байгаль дэлхийдээ шүтэж амьдардаг монголчуудын цаасан дээр буулгаагүй их цааз байжээ. “Урсгал усанд цус оруулбал нүд нь сохордог юм”, “Давааны орой дээр бие засвал тэнгэр ниргэдэг юм”, “Шувууны өндгөнд сүүдрээ тусгавал эх нь голж, төмөр дөрөө сэтэртэл хараадаг юм” гэхчилэн энэ л хоригууд нь байгаль дэлхийгээ болон амьтан ургамлыг хайрлах, тэдэнтэй болгоомжтой харьцахыг сануулсан бас хүүхэд насны сэтгэхүйд тааруулсан сургааль байж дээ. Онголж тахисан их шүтээн уулсын хийморийн овоонд бууж мордсон хэн боловч хог хаягдал хаях нь бүү хэл ойр орчмыг нь цэвэрлэж ариутгаад л морддог, түүндээ чин сэтгэлээсээ сүсэглэж явна.
…Нутаг нугынхаа ухаантай, амьдралын туршлага, үзэж мэдсэн нь илүү хэн нэгэндээ зорьж очин, хэрэг зорилгоо айлтган зөвлөлгөө тусламж авдаг, өвчин зовлонтой, ядуу дорой хэнийг ч болов шоолж доромжлохгүйгээр эвийлэн тусалж асарч асан ухаант өвгөд буурлуудын минь уулга алдах муу үг нь хүртэл “тосоор гоожмор”.
Бидний залуу цагт яригдаж асан онигоо ч юм уу, болсон явдал ч юм уу нэгэн ам дамжсан яриаг санаж байна.
Социализмын үед Оросод суралцаж байсан оюутнуудын амин зуулга нь тарваганы арьс байлаа. Түүнийг хилээр авч гарах гэж бөөн л асуудал болдог байсан сан. Улаанбаатар өртөөнөөс хөдөлсөн “Нарлаг монгол” галт тэрэгний нэг өрөөнд  2 оюутан нэг өвгөнтэй таарч л дээ. Галт тэрэг хөдөлмөгц 2 оюутан хэдэн тарваганы арьсаа нуух гэж купенийхээ дээд талыг задалж хамаг л авьяасаа шавхаж. Арай гэж тарваганы арьсаа хууж амжсан, мань 2-ын амьсгаа нь дарагдаж, хөлс нь хатаагүй шахам байтал гаалийнхан орж иржээ.
-За нууж барьсан юм байхгүй биз  хэмээн албархуу болоод нухацтай асуух гаалийн байцаагчийн өөдөөс мань өвгөн “Ахад нь юу байхав дээ? Энэ 2 хүү тэр өөд хэдэн юм нууна билээ” гэж жишимгүй өгүүлж.  Гаалийнхан хөөрхий 2 оюутны арай гэж нуусан арьсыг дор нь илрүүлэн хурааж, өвгөнийг  “Эх оронч, ухамсартай, шударга иргэн’ ээр нь цоллон магтаж шалгасан ч үгүй гараад явж. Оросын хил өнгөрөөд хамаг байдгаа хураалгасан 2 оюутан багтарч бухимдсандаа “Арай ч дээ өвөө та ямар муухай хүн бэ?” гэж гомдоллож, уйлахаас наагуур болж гэнэ. Хариуд нь өвөө учиртайхан инээж “Бухимдаад яах вэ? хүүхдүүд минь. Өвөөгийнхөө суудал дор байгаа шуудай арьснаас саяын хураалгасан арьсаа шилээд аваарай” гэсэн гэдэг.
Цаг цагийн хүнд хэцүү үед ч ухаант өвгөд минь өөрсдийн үнэ цэнээ алдаж яваагүй юмаа. Аугаа өвөг дээдэс, ухаант буурлууд минь цөөрөх хэрээр монгол ухаан, бидний бахархал болсон олон үнэт зүйлсүүд маань биднээс алсран холдсоор байх шиг.
Яг л Т.Бум-эрдэнийн саяхан бичсэн “Хөтөл давсан монгол” өгүүллэгийн тэр л хөтлийг даван аажим аажмаар алслан холдох жинхэнэ монгол нүүдэл шиг…

Даяаршлын энэ үед алдагдаж буй цадиг
Бидний багад буруу хийсэн зүйлийнх нь төлөө “цадигаа алдсан” гэж зэмлэдэг байж билээ. Монголчууд аливаа зүйлийн хэм хэмжээг хэтрүүлэхэд төдийлэн дуртай бус.
…Сүүлийн үед манай арилжааны телевизүүдийн буянгаар Солонгосын олон ангит уянгын кинонууд ихээр гарах болж, гангар шаазан шиг царайтай, туяхан биетэй гол баатруудыг нь манай залуус ихээр дуурайх болж дээ. Хаа сайгүй үс гэзгээ өрвийлгэн тосолж, найган гунхан алхах шалиг дуутай залуус, “уба”  хэмээн найланхайтаж мөнгөтэй эрчүүдийг эргүүлдэн гүйлдэх охидууд энэ л даяаршлын нэг төрх. Нэгэн цагт дэлхийн талыг эзэлж, “Өглөө бүр өмнө зүгт Тангуд улс буйг сануулж бай”  хэмээн зарлиглаж асан эзэн Чингисийн хойч үе өдгөө хятад, солонгос алин болох нь мэдэгдэхгүй болно гэж өвөг дээдэс минь төсөөлөөгүй байхаа.
…Хаа сайгүй уул толгод болгон дээр шахуу овоо суварга босгож, түүнээ шүтэж байна хэмээн архиар сэржим өргөж, чинэрсэн давсгаа суллах гэж бие хөнгөлж зогсох хүмүүс,овоон дээр овоорон тал тал тийш харан хэвтэх олон орны сархадын шил энэ л даяаршлын бас л нэг төрх. Юуг шүтэхээ мэдэхгүй,  юуг шүтэж байгаагаа ч ойлгодоггүй энэ л үейинхэн минь айх болгоомжлох зүйлгүйгээр хайран сайхан байгалаа сүйтгэж, худалдаж дуусч байна даа. Нэгэн цагт энэ л газар нутгийн төлөө ухаанаараа, цусаараа, амиараа дэнчин тавьж өдгөө бидэнд өгөөд гэгээн алсад одсон тэдний сүнс бидэнд гомдож л байгаа.
…Өнгө мөнгөний төлөө үнэн худлыг солбицуулж, өчүүхэн биений жаргалын төлөө үг үйлсийг солбицуулж, ард иргэдээ алжаалгаж, ахуй төрөө хямрааж байгаа өнөө цагийн түшмэдүүд энэ л даяаршлын нэгэн туршлага. Тэд дэлхийн хөгжлийг жишээлэн магтах хэрнээ, энэ л орондоо тохируулаад хэрэгжүүлэхгүй хэрнээ, болж бүтэхгүй муу бүхнээ “муу зүгийн хар овоохой” болгон энэ л даяаршилд тохно.
“Алд бие минь алжааваас алжаатугай, ахуй төр минь бүү алжаатугай” хэмээн хоёргүй сэтгэлээр зарлиглаж, бас хөгжүүлж асан их хаадын минь сүнс хилэгнэж буй.
…Хоцрогдсон хэмээн өөрийн орноо голж, хорлонтой муухай хэмээн монгол хүнээсээ дайжиж, илүү сайндаа атаархан хорсч, ядарч яваа нэгэндээ тавлан дээрэнгүйлэх энэ л цөвүүн цаг даяаршлын нэгэн үе. Ороод гарах нэгэндээ цай аягалах бүү хэл ,хагас онгойсон хаалганы цаанаас харьцах биднийг монгол гэж хэн таних билээ.
Хааяахандаа баяр ёслолоор монгол хувцсаа өмсөж, монгол гэдгээ санадаг, жилд ганц тохиох цагаан сараар л ах дүү хамаатан саднаа таньдаг, халамцуухан явах үедээ “Чингисийн монгол” гэж цээжээ дэлддэг болчихвол хэн биднийг монгол гэж дуудах билээ.

Төгсгөл
 Хөгжил гэдэг сайхан. Дэлхий дахины хөгжилтэй алхаа нийлүүлж, үр шимийг нь хүртэж байна гэдэг сайхан хэрэг. Аливаа зүйл 2 талтай байдагчлан хөгжил гэдэг бас сайн муу талтай. Авах гээхийн ухаан гэж бас бий. Энэ л даяаршлын зогсолтгүй хурдацтай хөгжил дунд яг л “робот” шиг амьдрах хүн төрөлхтөн зарим зүйлээс залхаж эхэлж байна. Онгон цэвэр байгальдаа яарч тэвдэлгүй зоргоор амьдрахыг хүсэгч нэгэнд монгол ахуй монгол амьдрал, олдошгүй эрдэнэ мэт санагдаж байгаа.
Монгол ахуй дор сэтгэлийн амар амгалан амьдарч байгаад бахдан атаархаж байгааг багагүй уншиж байна. “Уулын буга хараад унасан бухаа хаяв” гэдэгчлэн бид арай л дулимагхан харж, дутуу сэтгээд байх шиг. Ядахнаа л биднээс өдрөөс өдөрт алсран холдож байгаа үнэт зүйлсээ авч үлдэхсэн. Өнөөдөр уртын дуу, морин хуур, хөөмий гээд олон зүйл дэлхийд үнэлэгдэж бас хамгаалагдаж байна. Үүнээс илүү нүүдэлчдийн соёл иргэншил, зан заншил , амьдралын хэв маягийг сэтгэлгээтэй нь хамтад хамгаалан үлдээвэл, олон жуулчдын хүсэл мөрөөдөл болж болох шүү дээ.
Хамгийн гол нь монгол хүний сэтгэхүй, монгол ухаан бүү алга болоосой.
Энэ бол өөр хэнээс ч биш зөвхөн та биднээс л хамаарна. Бидэнд хэн хүнийг бишрүүлж болох олон үнэт зүйлс бий.  Бүү мартагтун.

Харнууд овгийн Гомбосүрэнгийн Галбадрах
2008-12-22

Орон бүхэнд байгаа монголчууд яаж нэгдэх вэ?

By gala-admin | УХААРАЛ

“Орлоо.ком”, “Даяар Монгол” вэбсайтyyд дээр нийтэлсэн “Орон Бүхний Монголчууд Нэгдэгтүн” нийтлэлийг минь уншаад, сэтгэгдэл болон миний e-майлд хандсан олон санал бодлыг уншаад үүнийг бичихээр шийдлээ. Надад хандаж, бичсэн нийтлэлийг минь дэмжиж, надад урам хайрлаж, олон асуудал, санал дэвшүүлсэн Америк, Англи, Япон, Өмнөд Солонгос, Швед, Герман, Австралид сурч, ажиллаж, амьдарч байгаа өөдрөг үзэлтэй Монголчууддаа тун их баярлaлаа.

“Ажил хийвэл дуустал, давс хийвэл уустал” гэдэгчлэн нэгэнт асуудал хөндөж тавиад орхих минь чамлалттай санагдаж “хэрхэн нэгдэх вэ?” гэсэн асуултанд тань хариу болгож, өөрийн бодол санаагаа задлан дэлгэрүүлж, санал, төсөл хэлбэрээр бичлээ. Энэ маань зөвхөн миний хувийн санал бодол болохоор эндүү ташаа бас дутуу дулимаг зүйл байж болох хэдий ч бас байж болох нэгэн хувилбар гэж бодож байна. Харин өөдрөг үзэлтэй олон Монголчууд үүн дээр минь тулгуурлан, олон шинэ санал санаагаар баяжуулан, ажил хэрэг болгохоор идэвхийлэн оролцоосой гэж хүсч байна. “Xийвэл бүү ай, айвал бүү хий!” гэдэг билээ. Овоог би босгов. Олон олон шаазгай цуглан сууж, “эвт шаазгай буга барих”-ын үлгэрийг үзүүлнэ буй за. Гадаадад байгаа Монголчууд нэгдэцгээж, өөрийн Монгол орноо хөгжүүлэгтүн!

Орон бүхний хот болгонд байгаа Монголчууд цуглан ярилцацгааж, өөрсдийн Монголчуудын Холбоог байгуулж, ажиллах зарчим, дүрэм журмаа боловсруулж, удридлагаа сонгож, тэднийг дэмжиж ажиллах нь энэхүү ажлын эхлэл юм. Мэдээж оршин буй орныхоо хууль эрхийн актыг нь судалж, албан ёсны байгууллага болгон бүртгүүлэх нь хэрэгтэй байх. Дээрхи схем дээр ерөнхий чиглэл, байж болох загварыг дүрслэв. Ийм байгуулга Америкт байгаа Монголчуудын дунд буй. Зөвхөн Вашингтон хотод “Монголчуудын Холбоо”, Саруул-Эрдэнийн байгуулсан “Монгол Соёлын Төв”, хуульч Ганзоригын байгуулсан “Хууль зүйн Товчоо”, Тайван Ариунаа нарын байгуулсан “Орлоо.ком”, Батбаяp, Ганчимэг нарын байгуулсан “15 минут” телестуди гээд тус тусдаа үйл ажиллагаа явуулдаг. Эдгээр санаачлагууд нь хоорондоо нэгдэхгүй тус тусдаа үйл ажиллагаа явуулдаг учраас тэдний ажлыг бусад Монголчууд төдийлөн мэддэггүй. Тэгэхээр нэгдэл маань эндээс л эхлэх учиртай байх. Бусад орон, хотуудад салангид үйл ажиллагаагаа явуулж байгаа иймэрхүү төвүүдийн үүсгэн байгуулагчид уулзан ярилцаж, бие биедээ байгаа боломжуудаа илэн далангүй ярилцаж, нэгдмэл үйл ажиллагаанд оролцох нь НЭГДЛИЙН үндэс суурь болно гэдэгт итгэж байна. Эсвэл ярилцаад цоо шинээр ч байгуулж болох юм. Гэхдээ Монголчууд бид цөөхүүлээ гэдэгээ л мартаж болохгүй. “100 ямаанд 60 ухна” гэдэгчлэн олон хүч тарамдсан байгууллага хэрэгтэй юу гэдэгийг бас санууштай.

1. Соёлын Төв.
Одоогоор Америк, Германд ийм байгууллага байгаа бололтой. Тухайн оронд байгаа Монголчууддаа зориулж, үндэсний 2 их баяр болох төрийн наадам, цагаан сарын арга хэмжээнээс гадна урлагийн төрөл бүрийн тоглолт, спортын тэмцээнүүд зохион байгуулж болох юм,.Түүнчлэн тухайн орны түүх соёлтой танилцуулах, Монгол орноо сурталчлах олон арга хэмжээ зохион байгуулах боломжтой.

2. Мэдээллийн Төв.
Тухайн оронд байгаа Монголчуудаа мэдээллээр хангах, Монголчуудын Холбооныхоо үйл ажиллагааг сурталчлах, иргэдийг хооронд нь холбох, бие биедээ дэмжлэг үзүүлэх зорилгоор вэбсайтууд нээж, сонин гаргаж, теле нэвтрүүлэг хийж, зар сурталчилгаагаар хангах боломжтой.

3. Хууль зүйн Төв.
Тухайн оронд байгаа хууль зүйн өндөр мэдлэг, боловсролтой хуульчдаа түшиглэж Монголчууддаа хууль зүйн зөвлөлгөө өгөх, мэдээллээр хангах, эрх зүйн тусламж үзүүлэх ажлуудыг хийж болох юм. Энэ бол тун чухал ажил. үүнийг заавал хийх хэрэгтэй.

4. Бодлогын Төв.
Тухайн оронд сургууль төгсөж, боловсрол мэргэжил эзэмшсэн, тухайн мэргэжлээр Монголд ажиллаж байсан болон гадаадад ажиллаж байгаа, түүнчлэн сонирхогч хэн болов оролцон, аль ч салбарын талаар бодлого боловсруулж төсөл хийх боломжтой. Энэ бол ирээдүй рүү чиглэсэн алхам. Төслийг Монголд зориулж хийн, өөрсдөө баг болон нэгдэж, Монголд хэрэгжүүлэх боломжоо эрж хайж олно гэсэн үг. Үүний тулд уг төсөлдөө тухайн орны ижил төст байгууллагуудын дэмжлэг авах, олон улсын байгууллагуудад хандах, ердийн дэмжигч санхүүжүүлэгч олох, Монголын Засгийн газрын анхаарлыг татах олон арга замууд бий. Энэ бол ирээдүйн Монголыг хөгжүүлэх, өөрсдөө хэрэгжүүлэгч болоход чиглэсэн үйл ажиллагаа юм.

5. Төслийн Төв.
Энэ нь Монголдоо болон тухайн орондоо Монголчууд хэсэг, бүлгээрээ хамтран жижиг бизнес эрхлэx боломжийг хангах, дэмжих зорилготой. Үүний тулд сонирхож, хүссэн иргэдэд мэдээлэл, зөвлөлгөө өгөх, өөрсдийнх нь санал хүсэлтэд тулгуурлан төсөл хийж өгөх, мөн бусад сониpхогчидтой холбон зуучлaх зэрэг ажлуудыг хийж болох юм. Энэ бас л их чухал. Ийм байгууллага бүх оронд бий. Үүнийг яагаад Монголчууд хийж чадахгүй гэж!

Хоёр. Санхүүжилт

“Хэлэхэд амархан хийхэд хэцүү” гэгчээр хамгийн гол асуудал нь санхүүжилт. Одоогоор дээрхи үйл ажиллагааг зав чөлөөгөөрөө, бусдын тусламж, хандивт дулдуйдан нэг ёсондоо “бор зүрхээрээ” хийж үзэж байгаа хэдий ч төдийлөн амжилтанд хүрэхгүй байгаа нь нууц биш. Америкт олон олон аятайхан эхлэл үйл ажиллагаа, санал санаачлагyyд санхүүжилтийн дэмжлэг муугаас зогсч, зохион байгуулагчдын урам нь хугарч байгааг би лав мэдэрч байсан. Энэ тохиолдолд дагалдаж гардаг хийж буй ажлыг нь гутаах, луйвар хийлээ гэж “хардах” илэрхий доромжлох нь олон хүний “урмыг ууцтай нь” хугалж орхидог.  Гэсэн хирнээ бие биенээ өмөөрч урам өгч чадаагүй “дуугай байх” нь нөгөө бүдүүлэг, соёлгүй, атаархуу нэг хэсэг хүмүүсийг өөгшиж даврах, бусдыг бүдүүлэг байдлаар дарамтлах боломжийг олгож, өөрсдөө сэтгэл дотроо л гутрахаас илүү гардаггүй. Шуудхан хэлэхэд бидний хамгийн том саад, тээг бол энэ юм. Үүнийг л эрс таслан зогсоох хэрэгтэй. Бүх вэбсайтуудад, сонин мэдээллийн хэрэгслэлүүд”п-да, хулгайч, луйварчин, новш” гэх мэт бүдүүлэг үг хэллэг оролцсон сэтгэгдлүүдийг нийтлэхгүй, оруулахгүйгээр “блоск” хийх хэрэгтэйгээр барахгүй шаардлагатай. Та өөрийгөө болон бусдыг бүдүүлэгээр доромжлуулах гэж энэ вэбсайт бүтээж сонинг гаргаагүй биз дээ?! Асуудлыг нөгөө талаас нь авч үзье. Америкт байгаа хэн ч (даатгалгүй бол) шүд өвдөхөд Солонгос эмчид очоод үзүүлэхэд 150$, захын хуульчаас зөвлөлгөө авахаар очиход 100-200 $ төлөхдөө харамсдаггүй мөртлөө Монгол эмч шүдийг нь 50$ үзээд өгөх, Монгол хуульч 100$-аар зөвлөлгөө өгөхөд, Монгол хамтлаг дуучид урьж шинэ жил тэмдэглээд 80$ авахад л очоод үзэх мөртлөө “луйварчин”-гаар нь хараан зүхэж, элдвээр сурталчилж, бусдыг үзэн ядах сэтгэлгээнд уриалан дуудна. Хүний хийж буй зүйлд алдаа байж, таны сэтгэлд таaлагдаагүй байж болно. Үүний төлөө гадаадынханы хийсэн зүйлс “бизнес” монголчуудынх болохоор “луйвар” гэж бусдад үнэмшүүлэхийг оролдох хэрэг байна уу? Хэн ч тодорхой ашгийн төлөө энэ бүхнийг хийсэн байгаа нь ойлгомжтой шүү дээ! Нэг удаа муу хийгээд 2,3 дахь удаа муу хийвэл тэнд хэн ч очихгүй, дампуурах нь биднээс шалтгаалдаггүй бизнесийн хууль. Харин алдаагаа засаад, улам сайжруулаад хүмүүс илүү их очиж үйлчлүүлээд мөнгөө төлж, тэд ч их ашиг олох нь биднээс шалтгаалахгүйгээр урган гардаг бизнесийн хууль бас л мөн. Үүний төлөө бусдыг харааж зүхэх, доромжлох, бусдыг үзэн ядалтад уриалан дуудах нь үнэхээр тэнэг хэрэг. Энэ бол үеэ өнгөрөөн мөхөж байгаа “социалист үзэл санаа”. Үүнийг бид ялгаж салгаж, ойлгож мэдэрч, хэрэгжүүлэх нь бидний цаашдын эв нэгдэлийн баталгаа болно.

Бидний санал болгож буй “төв”-үүд яаж санхүүжиж болох вэ?!

1. Соёлын Төв.
Зохиож байгаа олон арга хэмжээнүүдэд аль болох олон хүн мөнгөө төлж оролцох нь санхүүжилтийн эх үүсвэр болно. Харин зохион байгуулагчид нь үнээ бодитой тогтоож, хүмүүст зөвөөр ойлгуулж байх хэрэгтэй. Энд нэг л зарчим байдаг. Хүн төлсөн мөнгөндөө тохирсон үйлчилгээ авч хаа хаанаа сэтгэл хангалуун байх нь цаашдын үйл ажиллагааны урьдчилгаа болдог гэдгийг л мартаж болохгүй.

2. Мэдээллийн Төв.
Мэдээж үүний гол орлого нь реклам, зар, сурталчилгаа. Хүмүүст хүсч байгаа мэдээлэл, нийтлэл, гэрэл гэгээ, урам зориг өгсөн материалуудаар л өөртөө татна. Хэдий чинээ уншигчид, үзэгчидтэй болох тyтам хүмүүс зар, сурталчилгаа, рекламаа ихээр тавих нь бас л бизнесийн хууль. Харин энд хэвлэл мэдээллийн ёс зүй гэж заавал байж таарна.

3. Хууль зүйн Төв.
Өөртөө олон Монгол үйлчлүүлэгчидтэй байхын тулд үнээ уян хатан байлгаж, итгэлийг нь олох нь чухал. Мэдээж гадаадад байгаа хүн бүрт л ямар нэгэн асуудал, хэлний  бэрхшээл тулгардаг. Энэ боломжийг зөв ашиглан, шударга үнэнч, зөв сэтгэл, итгэлээр ажиллавал энд хангалттай санхүүжилт олдоно.

4. Бодлогын Төв.
Энэ бол цэвэр эх орон ч сэтгэлээс үүдэлтэй болохоор эхний удаад өөрсдийн боломжийг ашиглах хэрэгтэй байх. Харин бодлого, төслөө боловсруулсаны дараа дэмжлэг авах, “мөнгө босгох “ажлууд нь таны овсгоо самбаанаас хамаарна. Харин ирээдүйд их ашиг олох, та дуртай ажлаа хүссэнээрээ хийх нь таны болон танай багийн мэдлэг боловсрол, уйгагүй хөдөлмөр, их тэвчээрээс хамаарна.

5. Төслийн Төв.
Энд харин мэргэжлийн эдийн засагчид, програмчид мэргэжилтэнүүд шаардагдана. Гадаадын ийм олон компаниуд байдаг. Үүний жишгээр ажиллахад л хангалттай. Мэдээжээр жаахан мөнгө цуглуулчихсан, Монголдоо очоод яаж амьдрах вэ? гэж эргэлзэж тээнгэлзсэн олон Монголчууддаа туслах юм шүү дээ. Монголдоо хэд хэдээрээ нийлээд бэлэн төслөөрөө бизнес хийхээр очих, эсвэл очоод учраа олохгүй байж байтал хамаг мөнгө нь “урсаж” дуусаад дахиад хаа нэгтээ одохоор “виз” хөөцөлдөх зовлонт ажлын аль нэгийг сонгоход л туслах юм шүү дээ… Мөнгөө хэмнэх үүднээс, та энд хандаж, мөнгө төлж зөвлөлгөө, эсвэл төсөл аваад явах нь ашигтай байх болов уу.

Монголчууд бид ямар нэгэн зүйлийг хийхээр эхлэхдээ л шууд “хадив” буюу “гуйлга гуйдаг” муу зуршилтай. Хийх зүйлээ сайтар төлөвлөж, бэлтгэж бас сурталчилж, ойлгуулж байгаад хийвэл, нэг хийсэн ажлаа дахин дахин сайжруулж хүмүүсийн талархлыг хүлээж чадвал та санхүүгийн хувьд хөл дээрээ босно гэсэн үг. Харин хэн нэгний хийх гэж байгаа ажлыг дэмжиж өөрсдөө болон найз нөхөдөө дагуулан очиж мөнгөө төлж оролцох нь, түүнчлэн сэтгэлд хүрээгүй зүйл болон алдаа оноог нь чин  сэтгэлээсээ хэлж зөвлөх нь бие биендээ үзүүлж буй том дэмжлэг.

“Хөдөлвөл хөлс, зогсвол зоос” гэдэг үгээр хийх гэж буй бүхнийг нь дэмжээд үзэхэд бидэнд алдах юм ер үгүй. Та бас ч юу ч үгүй бус, ажил хийж мөнгө олж байгаа болохоор өчүүхэн жааханыг ч атугай шинэ зүйл хийх гэж буй Монголчууддаа сэтгэл гарган зориулбал, эргээд танд тус болж, хожим таны ээлж ч болж болох шүү дээ. Бие Биеэ Дэмжигтүн Монголчуудаа!

Харин энэ 5 төвүүд санхүүжилтийн хувьд ийм хэлбэрээр бие даан ашигтай ажиллаад ирэхээр Монголчуудын Холбоо буюу Нэгдсэн Төв, төв бүрийн ашигт тодорхой хувиар татвар буюу санхүүжилт авах боломж бүрдэнэ гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл Монголчуудын Холбоо буюу Нэгдсэн Төв, энэ төвүүдийн үйл ажиллагааг нэгтгэн удирдаж, бүх боломжийг олгож, үүний хариуд иргэдээс бус төвүүдээсээ санхүүждэг байх нь илүү үр дүнд хүрэх боломжтой. Үүнээс илүү их боломжууд байж болохыг та бүхний оуюн ухаан мэднэ.

Гурав. Хэн яаж ажиллах вэ?

Одоогоор Америкт байгаа Монголчуудын Холбоо болон төвүүд, сонин болон вэбсайтууд ажил хийж, мөнгө олохын хажуугаар, чөлөөт цаг гарган сонирхолын журмаар хийгдэж байна. Яг орон тооны болгоод, бие даалган, хүн авч цалинжуулж ажиллуулна гэхээр дэмжлэг авч чадвал бие даан ажиллах боломжтой. Харин Соёлын Төв, Монголчуудын Холбоо Нэгдсэн Төв нь 1-2 орон тоотой, зохион байгуулагчид  байнга ажиллаж, мэдээллийг нэтгтэж бусдыг мэдээллээр хангах, хийгдэх ажлын бичиг баримтууд боловсруулж, бэлтгэл хангах, олон нийттэй харилцах зэрэг ажлуудыг хийж болох юм. Харин бодлогын Төв нь сайн дурын нэгдэл болж, цугларч ажилладаг нэг өдөртэй, түүнчлэн салбар тус бүр өөрийн вэбсайттай байж болох ч талтай. Эдгээр нь зөвхөн эхлэл. Цаашид үйл ажиллагаа нь жигдэрч, эмх цэгцээ олоод ирэхийн цагт өөрийн санхүүжилт, ашиг орлогодоо тулгуурлан хэдэн ч орон тоотой, бие даасан байгууллага байж болно. Гагцхүү энд монголчууд бидний бие биеэ дэмжих дэмжлэг л чухал нөлөө үзүүлнэ.

Эдгээрийн удирдлага, албанд ажиллах хүмүүс мэдлэг боловсрол өндөртэй, зөв чигч санаа бодолтой, харилцааны өндөр соёлтой, ирээдүйдээ болон өөртөө итгэлтэй, шударга, сайн зохион байгуулагч, аль ч насны хүмүүс байж болно. Аливаа ажил хэрэгт ойворгон, хувийн амбиц ихтэй, “од” болон алдарших хүсэлтэй, бусдын санаа бодлыг хүндэтгэгдээгүй хүмүүс оролцоод ирмэгц, хүмүүсийн итгэл алдарч, оролцох дэмжлэг оролцоо нь суларч аажмаар холдож эхэлдэг.

Дөрөв. Бидэнд ямар ирээдүй байна вэ?

Гадаадад ажиллаж, амьдарч, суралцаж байгаа Монголчууд нь өөрсийн зардлаар өөрсдийгөө хөгжүүлж байгаа “үнэт капитал”-ууд. Тэд Монголдоо байгаа Монголчуудаас юугаар илүү болох тухай, бид нэгдэн нийлж, бие биеэ дэмжиж зохион байгуулалтад орох нь Монгол орны ирээдүйн хөгжилд тун чухал болохыг миний бие өмнөх нийтлэлдээ тодорхой дурьдсан билээ. 2008 онд Монголд улс төрийн сонгууль болох гэж байна. Эндээс үнэнийг хэлэхэд би ямар ч үр дүн, сайн сайхан зүйл хүлээхгүй байна. Бага зэрэг нааштай ур дүн гарч болох хэдий ч , талцсан, хэсэг бүлэг хүмүүсийн эрх ашиг сонирхолд тулгуурласан улс төр, бидний хүсэн хүлээсэн өөрчлөлтийг авч ирэхгүй, чадах ч үгүй. Харин 2008-2012 он хүртэл хугацаанд гадаадад байгаа Монголчууд эвлэлдэн нэгдэж сайтар зохион байгуулалтанд орж, зөв, бодлоготой үйл ажиллагаа явуулж чадвал хүссэн ч эс хүссэн ч 2012 оны сонгуульд бид маш хүчтэй нөлөөлж чадах болно. Монголд цэргийн эргэлт биш, Гадаадад байгаа Монголчуудын эв нэгдэл л бүхний хүссэн өөрчлөлтийг авч ирнэ. Монгол оронд Монголчууд бүтэн 18 жил хийрхэж, ардчилал, хүний эрх чөлөө, чөлөөтэй тайван амьдрах боломжийг минь “ардчиллын” нэрээр хэрхэн  дэвсэлт хаяхыг нүдээр харцгаалаа. Одоо бид, өөрсдийн боломж, нөхцөл байдлаа зөв үнэлж, гар гараасаа хөтлөлцөн итгэлтэйгээр урагш алхах хэрэгтэй байна.

2008-2012 оны хооронд Гадаадад байгаа Монголчуудын Нэгдсэн Төв байгуулагдаж, Гадаадад байгаа Монголчуудаа дэмжих, тэдэнд бизнес эрхлэх, сургалтын төлбөр зээл олгодог байх, олон чадварлаг, эх орон ч залуучууд Монголыг хөгжүүлэх төсөл боловсруулцгааж, олон сайхан залуучууд дэлхийн “чанарын тэмдэг”-тэй боловсон хүчин болон бэлтгэгдэж, Гадаадын нэр хүнд бүхий олон байгууллагууд  Монголын хөгжлийг дэмжихэд бэлэн болно гэж итгэж байна. Чухам үүний дараа бидний нэг хэсэг нь Монголдоо очицгоож, өөрчлөлтөд оролцoх болно. Хожим хойно бидний үр хүүхдүүд минь гадaадад ажиллаж мөнгө олох гэж биш, суралцаж, аялаж жуулчилж, нүд тайлах гэж ирцгээх болно. Та үүнийг хүсэхгүй байна гэж үү?! Үүнийг эвлэлдэн нэгдэж хийх нь, харь оронд хүний ааш аяг царайчлан хар ажил хийхээс хэцүү гэж үү?! “Үнэт капитал” та бологтун, ухаарагтун!

Тав. Төгсгөл

Үүнийг бичигч би вээр ердийн л багш мэргэжилтэй, сурган хүмүүжүүлэгч хүн. Боловсролын салбарт 20 жил , бизнесийн салбарт 6 жил ажиллаж, Америкт ирээд 2 жил гаран болж байна. Монгол орондоо хайртай болохоор, Монгол орны хөгжлийн төлөө, Монгол хүний өдрөөс өдөрт алдагдаж буй үнэт чанаруудын төлөө сэтгэлдээ харуусч, шаналал маань миний зүрх сэтгэлийг амраадаггүй болохороо үзэг цаас нийлүүлж, цаасан дээр буулгадаг юм. Би зохиолч бас улс төрч бүр биш. Тийм болохоор бичсэн зүйл маань хүн бүрт таалагдах албагүй. Харин үүнийг миний зүрх сэтгэлийн “шаналал” гэж ойлгож, өөрийн “шаналалаа” хуваалцах, хамтран ажиллах хүсэлтэй хэнийг ч дэмжнээ. Чин хүсэл минь хоёрхон сая гаран хүнтэй асар уудам нутагтай. аугаа хаадын өлгий нутаг Монгол орон минь өнөөдөр “үнгэгдсэн цаас” шиг болж, хэдхэн луйварчид, бүлэглэлүүд төрөөр эгээ л “казино” шиг тоглож байгааг өөрчлөх явдал юм. Үүнийг бид хамтдаа хийж чадна. Өөрсдийн үр хүүхэд, хойч үеийнхнийхээ сайн сайхны төлөө юм шүү!
Монгол төрийн сүлд, аугаа өвөг дээдсийн минь сүнс та биднийг ивээг.

Харнууд овогт Гомбосүрэнгийн Галбадрах
2-р сарын 5, 2008

Орон бүхэнд байгаа монголчууд нэгдэгтүн

By gala-admin | УХААРАЛ

1990-ээд оноос Монголчууд гадаадад гарч эхэлсэн гэхээр лавтайяа түрүүч нь “эрийн цээнд” хүрчээ. Анхандаа Солонгосруу их явдаг байсан бол одоо хүрээгээ тэлэн, Европын орнууд, Солонгос, Япон, Канад, Америкт төвлөрөл үүсчээ. Гадаадад гарч ажиллаж, сурч, амьдарч байгаа Монголчуудын талаар сайн муу олон янзаар л ярьцгаана. Хүн бүрийн бодол өөртөө зөв хэдий ч нөхцөл байдлыг илүү бодитойгоор харах гээд үзэцгээе л дээ.

Нэг. Гадаадад Монголчууд юу хийцгээж байна вэ?

Хүн бүр янз бүрийн арга замаар гадаадад гарцгаадаг. Мэдээж суралцах, ажиллах, амьрах гурван чиглэлтэй. Эцсийн зорилго нь мөнгө олох, тайван амьдрах, өндөр боловсрол эзэмших гэсэн гурвалсан хэлбэртэй.

– Зөвхөн Монголдоо болон ОХУ, цаашлаад социалист лагерийн гэгддэг байсан тоотой хэдэн оронд суралцаж мэргэжил эзэмшдэг байсан Монголчууд өдгөө дэлхийн боловсролын цөм болсон өндөр хөгжилтэй орнууд (Англи, Америк, Канад, Герман, Япон, Солонгос, Хятад)-д суралцаж мэргэжил эзэмшиж байна. Мэдээж засгийн газар хоорондын гэрээгээр буюу “улсын зардалаар” суралцаж байгаа нэгэн байхад, бор зүрхээрээрээ буюу суралцахын хажуугаар ажил хийж, тэтгэлэг олж, өөрийн зардлаа төлж байгаа нэгэн, эцэг эх нь ажиллаж хүүхдээ суралцаж, мэргэжил эзэмшүүлэх боломжийг нь хангаж байгаа нэгэн байна. Дэлхий дахины Боловсролын зах зээл дээр Монгол, ОХУ-ын дээд боловсролын диплом “үнэгүй” байгаа энэ үед дээрхи суралцаж байгаа хэлбэрүүд бүгд л том “амжилт”-ын хэлбэр. Гагцхүү дэлхийн түвшинд хүлээн зөвшөөрсөн “үнэ цэнэ”-тэй дипломын эздийн боловсрол мэргэжлийг Монголын төр ашиглаж чадах уу?!, тийм хүсэл байна уу?! гэдэг бас л эргэлзээтэй асуудал. Наад зах нь тэдний мэдлэг чадварт тохирсон өндөр цалинг, ажиллах нөхцлийг нь хангаж байж Монголд ажиллуулна уу гэхээс бус “энхрий хайрт эх орон, нам засаг, ач буян” гэж хошгируулаад “үнэгүй шахам” ажилла гэвэл тэнэг хүн ч зөвшөөрөхгүй! Мэдээж чанартай юм өндөр үнэтэй байдаг бичигдээгүй хууль бий.

– Гадаадад “хараар” ажиллаж буй лавтайяа 300,000 орчим Монголчууд бий гэж ярилцах нэг хэсэг нь тухайн орныхоо “хар хүнд” тооцогдох боловч Монголын нөхцөлтэй харьцуулбал бас ч гэж “боломжийн” орчинд ажиллана. Хамгийн гол нь ажил хөдөлмөрийн үнэ цэнэ, утга учир, технологи аргачлалд суралцаж, мөнгө олж байгаа тэд, өнөөгийн Монголд хамгийн их “хөрөнгө оруулалт” буюу “валютын нөөцийг бүрдүүлж” байгаа. Тэдний явуулсан мөнгөөр олон орон сууцнууд сүндэрлэж, автомашины зах зээл цэцэглэж, олон олон хүүхэд залуучууд улсын болон хувийн сургуулиудад төлбөр төлөн суралцацгааж, олон баар ресторанууд ашигтай ажиллаж, олон авлгачид, хүнд сурталтнууд “баяжицгааж” байна. Харин энэ мөнгөөр ямар нэгэн үйлдвэр, үйлчилгээний газрууд байгуулагдахгүй атал, Монголоор дүүрэн Хятад, Солонгосчууд өөрсийн мөнгөөр үйлдвэр үйлчилгээний газар нээн мөнгө олж, бас “хордуулж”, “хохируулж” чадаж байна. Харин гадаадад олон жил болсон зарим Монголчууд тухайн оронд өөрсдийн бизнесийг эрхэлж эхэллээ. Миний мэдэхийн Америкт үл хөдлөх хөрөнгийн, авто засвар, тээвэр, чулууны болон цэвэрлэгээний бизнес эрхэлцгээж Монгол сургуулиуд байгуулагдаж, сонин гаргацгааж вэбсайт бүтээж, Монгол телевизүүдийн нэвтрүүлгийг гадаад оронд нэвтрүүлж эхэллээ. Энэ бол хоёр дахь алхам. Ирээдүйд Монголд “хөрөнгө оруулах” чадалтай гадаадын бус зөвхөн “монгол иргэн” эндээс төрнө. Тэд хэнээс ч юу ч гуйж, хүсэн хүлээлгүй энэ бүхнийг тухайн орны хууль журам, бизнесийн орчинд нь зохицуулан хийж чадаж байгаа нь амжилт биш гэж үү?!

– Гадаадад суралцаж төгссөн Монгол залуучуудын түрүүч нь янз бүрийн оронд мэргэжлээрээ ажиллацгааж эхэллээ. Тэд хаа ч гологдохгүй бас өөрсдийн овсгоо самбаа, шургуу хөдөлмөрөөрөө шат шатаар ахицгааж байна. Тэд Америкт лав нилээд нэртэй томоохон компаниудад, улсын байгууллагуудад, банкинд, загварын агентлагуудад, эмнэлэгүүдэд ажиллацгааж байна. Эд бол дэлхий дахинд хүлээн зөвшөөрөгдсөн “чанарын тэмдэгтэй” боловсон хүчнүүд. Монголын ирээдүйн хөгжлийн тулгуурууд шүү дээ.Монголын төр юу бодож байгаа юм бол?! ярьж байгааг нь сонсохоор нүүр бүү хэл ” бөгс улаймаар” их хурлын гишүүд, үйлдлийг нь, харилцааг нь харахаар хөдөө сумын “атмаанууд” шиг л харагдах сайдууд, муу муухайгаа дуудалцаж байгаа нь юуг ч юм булаацалдаад хэрэлдэж байгаа “ховч” авгай нар шиг улс төрчид юу бодоцгоож байгаа бол?! Тэд өөрсдийн амьдралаараа “тоглоцгоож” болох боловч бүхэл бүтэн “Монгол” улсаар тоглож боломгүй. Гэвч бид “тоглуулаад” л байгаа юм даа! Эгээ л “казино” шиг…

– “Хувиа бодсон”, “урвагч”, “эх орондоо хайргүй” гэхчлэн олон л Монголчууд гадаадад амьдарч байна. Миний мэдэх Америкт Монголчуудын бүхэл бүтэн үе бий болж байна. Гэр бүлээрээ амьдарч байгаа нэг хэсэг нь үр хүүхдийнхээ ирээдүйн төлөө, тэднийгээ сайн болорвсрол эзэмшиж, өөрийн оюун ухаан, хүч чадлаараа сайхан амьдраасай гэсэндээ хоёул “хар ажил” хийж, олсон мөнгөөрөө хүүхдийнхээ сургалтын төлбөрийг төлцгөөж байна. Эд бол Монголын их дээд сургуулийн жилийн дундаж төлбөр болох $500 бус сард үүнээс ч их мөнгийг хүүхдийнхээ боловсролд төлж байгаа. Үр хүүхдэдээ мөнгө, эд хөрөнгө бус зөвхөн чанартай, баталгаатай боловсрол эзэмшүүлэх гэсэн эдний тэмүүллийг хэн буруутгаж зүрхлэх юм бэ? Тухайн амьдарч байгаа орондоо албан ёсоор амьдрах эрхийн бичиг (ногоон кард) авч, хууль ёсоор амьдарч, ажиллаж байгаа Монголчууд болон гадаадын иргэдтэй гэр бүл болж, үр хүүхдийг нь төрүүлж, халамжлан амьдарч байгаа Монгол бүсгүйчүүд бүгд л даралт шахалт, айдасгүй “тайван амьдрах” цорын ганц хүслээр л энэ замыг сонгоцгоосон. Монгол эх оронд минь ийм боломж байсан бол эд үүнийг сонгоцгоох байсан гэж үү?! Гэхдээ л тэдний сэтгэл зүрхэнд нь эх орон, ээж аав, элгэн садан, анд нөхөд нь байж л байгаа.Үр хүүхдийнхээ ирээдүй, өөрсдийнхөө “тайван амьдрал”-ын төлөө, санан дурсах сэтгэлийн шаналгаа, сэтгэлд хургах гунигийн жавраа үргээн үргээн алд биенийхээ алжаалыг умартан хөдөлмөрлөж байгаа тэд буруутай гэж үү?! Тэд олсон жаахан мөнгөнийхөө “боол нь” болсонгүй, зөвхөн ирээдүйнхээ төлөө л зүтгэцгээж явна.

Хоёр. Гадаадад ажиллаж амьдарч буй Монголчуудын давуу тал

“Явсан нохой яс зууна”, “Суусан цэцнээс явсан тэнэг дээр”, “Аавын бийд хүнтэй танилцаж, Агтны бийд газар үз!”, “Жор мэдэхгүй ламаас зовлон үзсэн чавганц дээр” гэж Монголчууд алсад одож, амьрал үзэж, ухаан суухыг чухалчлан өгүүлдэг байжээ. “Яс зуусан нохой, явсан тэнэг, зовлон үзсэн чавганц” гэгдэх харьд ажиллаж амьдарч байгаа Монголчууд, харь газраас юуг олж, юуг мэдэрч, юг ухаандаа шингээвээ?

1. Тэд зорин очсон орныхоо ярьдаг хэлийг илүү нь төгс, дутуу нь ойлгож ярьдаг болцгоож байна. ЕБС-д 7 жил заалгаад орос хэл сураагүй тэд, ердөө л нэг жилийн дотор л ярьж, ойлгож, ойлголцож, сурцгааж байна. Хагас дутуу орос хэлтэй байсан Монголчууд англи, хятад, герман, япон, солонгос хэлээр чөлөөтэй ярьж ажил, амьдралаа залгуулж явна. Энэ бага зүйл биш.

2. Тэд ажил хийж сурцгааж байна. “Хүн ажлыг голох бус, ажил хүнийг голдог” гэдгийг биеэр мэдэрч, ажил хийх нь төлөвлөгөө биелүүлэх, “оромдох” цаг нөгцөөх зүйл биш огт өөр зүйл юм гэдгийг ойлгоцгоолоо. Хоол зөөж буй “багш”, чулуу өнгөлж буй “эмч”, гахай маллаж байгаа “инженер”, өндөр настанг асарч буй “зохиолч”, байшин засч буй “эдийн засагч”, шал цэвэрлэж байгаа “цагдаа” хэн ч бай ажлын цаг, чанар, хөдөлмөрийн бүтээмж гэж юу байдгийг яс махандаа хүртэл мэдэрч, хөдөлмөрлөснийхөө хирээр “хөлсөө” авч, мөнгөний үнэр, үнэ цэнийг ойлгож байна. Монголд байдаг шигээ, ажлын цагтаа сонин уншиж, тамхи татаж, бас удирдлагаа өөчилж, шүүмжилж, бусдыг матаж, магтаж суугаад “цалин” авдаггүй юм гэдгийг бүгдээрээ л ойлгохын дээдээр ойлгоцгоосон. Тэд цагийн үнэ цэнэ гэж юу болохыг, ажлаа таслах бүү хэл хожимдох, тэр ч бүү хэл өвчлөх ч эрхгүйг биеэр ойлгож байна. Хүн, байгууллага болон улс эх орон нам засгийн төлөө бус, зөвхөн өөрийнхөө төлөө хөдөлмөрлөх учиртай, ингэснээр байгууллага болон улс эх орон нь хөгжиж байдаг гэдгийг мэддэг боллоо.

3. Тэд өөрсдөө хөгжиж байна. Тэд чөлөөт цагаараа архи пиво ууж бус, интернет ашиглан, мэдээлэл авч, бусадтай харилцаж сурч байна. Авсан цалингаа зөв тооцоолж, өөрийгөө төдийгүй, өрөөл бусдынхаа төлөө зохистой зарцуулж чадаж байна. Өөртөө арчаатай бас эрүүл байж, “их мөнгө” олох боломжийг нээж, үүнийхээ төлөө санаа тавьж байна. Өөрийгөө өрөөл бусадтай харьцуулж, илүү их боломжоо олж харан биеэ дайчилж, олон давуутай сайн талаа хөгжүүлж байна.

4. Тэд нүд тайлж олон зүйлийг харьцуулж ойлгодог болсон. Тухайн орныхоо хөгжил, соёл, хууль журам, ёс заншилыг дагаж мөрдөхдөө ч Монгол орныхоо нөхцөлтэй харьцуулан дүгнэж цэгнэж, “усыг нь дагавал ёсыг нь дагаж” явна. Тэд ажлынхаа зав чөлөөгөөр олдсон бяцхан завшааныг ашиглан, тухайн оронд буй түүхэн болон байгалийн, хүн төрөлхтөний бүтээсэн гайхамшигуудыг үзэж, аялан сэтгэлийн таашаалыг эдлэн баярлаж, бас бахархацгаана. Бусдын амьдралын хэв маягийг нүдээр харцгааж, амьдрах орчин, амьдралын утга учир, тав тух, сэтгэл зүйн таатай мэдрэмжүүдийг ч мэдэрдэг болж байна. Юуны төлөө хөдөлмөрлөж, яаж амьдрах учиртайг тэд бусдаас илүү ойлгоцгоож байна.

-Ингээд бодохоор гадаадад ажиллаж, амьдрач байгаа Монголчууд өөрсдийнхөө зардлаар өөрсийгөө хөгжүүлж байгаа “үнэт капитал”-ууд. Тэд Монгол орны хөгжлийг гаднаас нь ажиглан, юу нь болж, юу нь болохгүй байгааг илүү мэдэрч, бас яавал илүү дээрийг ч харьцуулж бодож чадах хүмүүс. Гагцхүү тэдний энэ боломж, хүсэл, мэдрэмжийг ашиглах нөхцөл боломж одоохондоо алга байгаа нь юу юунаас илүү харамсалтай бас гунигтай. Мэдээж энэхүү “үнэт капитал”-ууд нь Монгол орны хөгжилд тодорхой хэмжээгээр хувь нэмэр оруулах боломжтойгоор барахгүй зайлшгүй шаардлагатай гэдэгтэй та бүхэн санал нийлэх байх.

Гурав. Гадаадад ажиллаж, амьдарч байгаа Монголчууд яагаад эх орондоо очихыг тэгтлээ хүсэхгүй байна вэ?

Мэдээж, эх оронд минь бүх юм сайн сайхан байгаад, Монголчууд минь нутагаа орхин, гадагшаа гарч, өөрт байгаа бүхнээ золиослон, хийж сураагүй ажлаа хийж, хүсээгүй амьралаар амьдарч яваа биш гэдэг нь ойлгомжтой. Түрүүчийн “түүчээ”-нүүд нь зорьсон зорилгондоо хүрч байгаа хэдий ч “хаврын шувууд” шиг Монгол нутагтаа очиж “цэнгэн жаргах”-ыг төдийлөн яарахгүй байх шиг. “Нуур нь амгалан бол шувууд нь амгалан” болж өгөхгүй болохоор шувууд нь очиж жаргаж чадахгүй л байгаа юм даа. Өдрөөс өдөрт өөрчлөгдөн хөгжиж байгаа хэдий ч бас л олон зүйл өөрчлөгдөхийг гадаадад байгаа Монголчууд хүлээж байна.

1. Улс төрчдийн талцсан тоглоом цөөхөн хүн амтай Монгол оронд минь улс төрийн хичнээн ч нам оршин тогтнохдоо: ард иргэдийг нь хуваан өмчилж, талцан “байлдуулна”. Итгэл үнэмшилээр биш, зөвхөн албадлага, хийрхэл, туйлширлаар явагдаж буй энэ талцаа нь хүмүүсийн сэтгэл зүйгээр тоглож, ард нь цөөхөн хэдэн хүн, хожсон хожигдсон ч “мөрийгөө авч байна”.

Эцэс сүүлдээ “хувьсалт нам” болон “ардчилсан нам” гэсэн талцаанд хожсон талын “бялуу хуваалт”-ын үр дүнд, ажилд дэвшин орж буй, ажлаас халагдаж буй хүмүүст зөрчилдөөн нь, эцэc төгсгөлгүй будлианы уур уурхай болно. Чухам энэхүү эцэс төгсгөлгүй үргэжлэх “будлиан” нь Монгол орны ард иргэдийг туйлдуулж, өөртөө итгэх илтэл, хөгжин дэвших хүсэл мөрөөдлийг устгаж, унтрааж байна. Чадалтай, авьяаслаг, өөртөө итгэлтэй удирдагчдын оронд өөрийн бодолгүй, зусар зулгуй, ёс суртахуунгүй, дээдэст зусар, доодост түрэмгий хүн ороод ирэхийн цагт хэн ч өөдрөг сэтгэлээр ажиллаж чадах билээ?!

2. Бизнесийн талцсан орчин.

Монголд шинээр бизнес эхлэх хэцүү гэж хүн бүр зөвшөөрдөг. Учир нь бизнесийн чиглэл бүрийг тодорхой бүлэглэлүүд хуваагаад авчихсан. Хэрэв та ажигласан бол “барилгын”, “шатах тослох матералын”, “шатхууны”, “уул уурхай”, “хэвлэлийн”, “эм хамгамжийн”, “тоног төхөөрөмжийн”, “архи спиртын”, “эрчим хүчний” гэхчлэн чиглэл бүр, тодорохой бүлэглэлүүдийн гарт байгаа. Тэд бизнес хийж олсон эхний ашгаасаа л авилгал, хүнд суртал, “даралт шахалтын”, “аалзны тор” шиг сүлжээг бий болгож орхисон. Хамгийн арчаагүй нь тэд, шинэ техник, технологийг ч үл хайхран, ямар ч бохир бүдүүлэг аргаар ч хамаагүй “монополь” байдлаа хадгалж үлдэхийг хичээнэ. Жижигхэн зах зээлтэй Монгол оронд энэ бүхнийг давж, шинэ бизнес эрхэлнэ гэдэг их л “хатуу самар”. Энэ ч хирээрээ тэд Монгол орны хөгжлийг хойш нь чангааж байна.

3. Амьдралын дарамттай орчин. Дээрхи талцаануудын уршгаар ард түмний амьдрал ядуурч, хүмүүсийн бухимдал дээд цэгтээ хүрч байна. Шударга бус, даралт шахалттай орчноос илэрч буй хүмүүсийн бухимдал улам ч хэрцгий, бүдүүлэг, харгис байдлаар илэрч байгаа нь ч нууц биш.

Таныг гудамжинд явж байхад согтуу жолоочийн жолоодсон машин ирээд дайрахгүй гэх, гудамжинд хэн нэгэнд үг хэлсний төлөө тархиа хага цохиулчихгүй гэх, бааранд ууж суутал, хэн нэгэн солиотой архичин ирээд хутгалчихгүй гэх, аль нэгэн газар идсэн хоолондоо “хoрдчихгүй” гэх баталгаа үнэхээр алга байна. Үүнийг гаргуулахгүй байхын төлөө татвар төлөгчийн мөнгөөр цалинжиж буй төрийн албан хаагчид нь хийх ёстой ажлаа хийж чадахгүй, ажлаа хийж чадахгүй байгаагынх нь төлөө хариуцлага тооцдог механизм ч бас алга болчихсон нэг ёсондоо Монголын төр “эзгүйрчихсэн” учраас хүмүүс “айж” түгшээд байна. Хүмүүс бүгд л жаргалтай эс гэхэд “тайван” амьдрахыг хүсч байна шүү дээ.

Чухам ийм л шалтгаанаар гадаадад байгаа Монголчууд эх орондоо очихоос зүрхшээгээд байгаа юм даа. Хичнээн хэцүү байлаа ч хүний газар ажиллаж, ажилласныхаа хэрээр мөнгө олж, олсон мөнгөнийхөө хэрээр “тайван” амьдрахыг илүүд үзэж байгаа хэрэг шүү дээ. Үүний балгаар хичнээн гэр бүл салж, хичнээн хүүхдүүд аав ээжгүй өсч, хичнээн хөгшчүүл үр хүүхдээ зүүдэндээ харуулдаж, “нөгөө ертөнцөд” очсоор байгааг бид мэдэж байгаа хирнээ “дуугаа хураацгаасаар”. Цаг хугацаа улиран улирч, юу ч өөрчлөгдөхгүй 10 магадгүй 20 жил өнгөрвөл юу болохыг бид төсөөлөхгүй байна гэж үү. Энэ үед очиж тарвалзах “эх орон” үнсүүлэх ээж аавгүй хайрлаж нялхрах үр хүүхэдгүй болчихвол буруугаа бид хэнээс хайх вэ?

Дөрөв. Гадаадад байгаа Монголчууд нэгдэцгээх цаг болжээ.

Та ч би ч бид цөмөөрөө л эх орондоо очиж, хийж чадах ажлаа хийж, сэтгэл тайван, бас эх орныхоо “эзэн нь” юм шиг бардам амьдрахыг хүсч байгаа. “Хүний эрхэнд жаргахаар өөрийн эрхээр зов” гэж хэлэлцдэг монголчууд, “хар гэртээ хаан бор гэртээ бoгд” шиг байж, “сиймхий ч гэртээ, сэгсгэрч ээждээ” очихыг хүсч л байгаа. Дээр бичсэнчлэн нөхцөл байдлаас болж, сэтгэлдээ гуниг тээж, итгэл найдвар муутайхан гадаадад ажиллаж, амьдaрч байгаа Монголчууд минь цаг хугацааг элээн элээн амьдрасаар байх гэж үү?! Гайгүй юм хийх гэж байгаа нэгнээ элдвээр гоочлох, гадаадын хүмүүсийн хийж байгаа нь “бизнес”, монголчуудын хийж байгаа нь “луйвар” гэсэн ядмагхан сэтгэлээр, “тамын тогооны үлгэр” хэмээх “хар домогтоо” итгэн итгэсээр цаг хугацааг өнгөрөөх гэж үү?! Өнөөгийн Монголын төр засаг, бидний төлөө юу ч хийхгүй, бидэнд аятай боломж гаргахгүй байгааг харсаар “санаа алдан” эсвэл “гайхан шогширч” суух гэж үү?! Цаг алдалгүй нэгдэцгээх болжээ ГАДААДАД СУУГАА МОНГОЛЧУУДАА!

1. Бидэнд ямар боломж байна вэ?

Монголчууд амьдарч байгаа орон бүхний хот болгонд “Монголчуудын Холбоо” байгуулж нэгдсэн зохион байгуулалтанд оръё. Энэхүү холбоо нь тухайн хотод оршин суугаа Монголчуудаа нэгтгэн мэдээлэл солилцох, төрөл бүрийн арга хэмжээ зохион байгуулж, бас тэдэнд шаардлагатай тусламж дэмжлэг үзүүлэх, мэдээллээр хангах, бие биедээ (баярт үйл явдалд нь болон уй гашуу тохиолдсон үед нь) тусалж, дэмжих, боломжийг олгох гэхчлэн олон ажлыг хийж болно. Холбооны удирдлагад боловсролтой, удирдан зохион байгуулах авьяас чадвартай, бусдын төлөө чин сэтгэл гаргаж чадах, харилцааны эв дүйтэй хүмүүсийг сонгон шалгаруулан сонгож, итгэл үзүүлье. Шаардалагатай бол татвар, хандив, сан байгуулж, явагдаж буй үйл ажиллагааг нь дэмжиж, санхүүжүүлэх олон арга хэлбэр байж л байна.

2. Орон, хот бүрийн Монголчуудын Холбоод хоорондоо байнга холбогдож санал бодол, туршлага, мэдээлэл солилцох нэгдсэн сүлжээтэй болж, хамтран ажиллах боломжтой. Интернет хөгжсөн энэ цаг үед үүнд саад тотгор үгүй. Интернет уулзалт, ярилцлага хийх мөн нэгдсэн вэбсайт хийж бүх мэдээллийг тавих, нэгдсэн сонин, мэдээллийн хэрэгсэл бий болгох гээд олон ажил буй.

3. Тодорхой ашиг сонирхолоор хүмүүс нэгдэж, баг болон төсөл хийж хамтран хэрэгжүүлэх. Энэ нь тухайн орондоо ч эсвэл Монголдоо хэрэгжүүлэх төслүүд байж болно. Жичээлбэл: миний бие “Монголын Боловсролын Шинэчлэл” төсөл хийж, хүмүүстэй баг болон ажиллах хэрэгтэй байгаа. Үүндээ Монголын боловсролын өнөөгийн байдал бусад орны боловсролын тогтолцоог харилцан судалж, энэ дундаас дэлхийн жишигт нийцсэн, Монголын онцлогыг харгалзсан өвөрмөц тогтолцоог бий болгосон төсөл хийж, Монголд хэрэгжүүлэх арга замыг олох зорилготой. Үүний тулд баг болон хамтран ажиллах хүмүүс, хамт олон бүрдүүлэх жишээтэй.

4. Мөн тодорхой үйлдвэр, үйлчилгээний газруудад ажиллаж, техник технологийн мэдлэг, чадвартай болсон хүмүүс нэгдэж, тухайн орондоо буюу Монголдоо уг үйлдвэр үйлчилгээг хамтран байгуулж хоршиж ажиллах.Жишээлбэл: Японд гахайн аж ахуй дээр ажиллаж, туршлага суусан 3 хүн мөнгө хөрөнгөө нэгтгэж, Монголдоо уг аж ахуйг байгуулан ажиллаж болно шүү дээ. Үүний тулд Японд байхдаа хямд техник, төхөөрөмж авах боломжоо судлан, барилга байгууламжийн зураг төслийг нь олж, тооцоогоо хийж, санхүүжилтээ олж болно шүү дээ. Үүнчлэн олон олон үйлдвэр, үйлчилгээний газрууд Монголд байгуулан ажиллах боломж буй. Монгол бол зах зээл бага хэдий ч хоёр талд маань Хятад, Орос хэмээх агуу том зах зээл бийг бас бодолцож болно.

5. Одоо ч үйл ажиллагаагаа явуулж, туршлагажиж буй олон байгууллага, төв, сургуулиуд, урлагийн хамтлаг, бие даасан уран бүтээлийн тайлан тоглолтууд, спортын тэмцээнүүдээ аль болохоор дэмжин тэтгэж, үүгээр дамжуулан бие биедээ тусалж хамтдаа хөгжих боломж байна. Миний мэдэхийн Америкт үйл ажиллагаа явуулж буй Вашингтон хот орчмын, Чикаго, Денвер, Лос-Анжелос хотуудын Монголчуудын Холбоо, Вашингтон, Денвер, Лос-Анжелосийн Монгол сургуулиуд, Монголын Соёлын Төв, “Даяар Монгол” сонин, “Орлоо ком”, “Хамаг Монгол”, “Замдаан” зэрэг вэбсайтууд, Америкийн Монголчуудын дунд явагддаг Сагсан бөмбөг, Хөл бөмбөг, Волейболын тэмцээнүүд, бусад урлагийн тоглолтууд эдгээр нь бүхний эхлэл бас үлгэр жишээ. Үүнийгээ дэмжиж, улам боловсронгуй, утга төгөлдөр болгож улмаар эв нэгдэлтэйг нь, бие биенээ дэмждэг чанарыг нь гайхаад байдаг Хятад, Япон, Солонгосчууд шиг болох боломж урд минь байж л байна.

Хэдийгээр сайн юманд саад мундахгүй гэгчээр үүнийг эсэргүүцэгч, үл тоомсорлогч бас басамжлагч цөөнх байгаа ч ирээдүйдээ итгэлтэй, бас сайхан руу тэмүүлэгч олонхи байгаа болохоор бид алхам алхмаар урагшилж сайн сайханд хүрэх нигууртай. “Цувж явсан бараас, цуглаж суусан шаазгай дээр”, “Эвт шаазгай буга барина” гэж хэлэлцдэг монголчууд, “эвтай байхдаа хүчтэй” байж тэртээ нэгэн цагт дэлхийн талыг эзэлж, ноёрхлоо тогтоон, соёл иргэншлийг нь хөгжүүлж байсан билээ.

Төгсгөл.

Жалгын нэг нутаглаж хэнээс ч хараат бус бүх зүйлээ өөрөө бие даан шийдэж, омог бардам амьдарч явсан нүүдэлчин Монголчууд, дэлхийн даяарчлалын энэ эрин зуунд суурьшмал амьдралд шилжиж, хүссэн ч эс хүссэн ч бие биенээсээ хамааралтай болж байгаа нь үнэн билээ. Омог бардам, хувиа хичээсэн зангаа дарж, бие биеэ сонсч, бас хүндэтгэж, бие биеэ дэмжиж, эвлэлдэн нэгдэж амьдрах нь, өнөө цагт бидэнд саараас илүү сайныг авч ирэх нь үнэн. Уншигч та шүүмжлэхээ, бусдыг муулах, доромжлохоо түр азнан, энэ бүхнийг эргэзүүлэн нэг бодоод үзээрэй! Та бид нэг эх оронтой, Монгол хэмээх нэгэн үндэстэн билээ. Та бид хоёр садан төрөл, найз нөхөд биш ч дэлхийн дайнуудад алдраа дуурсгасан агуу “Чингис” хааны үр удам билээ. Эх ороноосоо алсад яваа танд миний, надад таны тус дэмжлэг, бидний нэгдмэл санаа эх оронд минь хэрэгтэй. Юу үнэн гэвэл ЭНЭ ҮНЭН.

ГАДААД ОРОНД АЖИЛЛАЖ, АМЬДАРЧ БАЙГАА БҮХ МОНГОЛЧУУД НЭГДЭГТҮН!

Харнууд овогт Гомбосүрэнгийн Галбадрах

1-р сарын 28, 2008

Архины ертөнц

By gala-admin | УХААРАЛ

Ойрын үеийн хамгийн том сенсаци “АРХИ” болон түүнтэй хийх “ТЭМЦЭЛ” болжээ. “Ниргэсэн хойно нь хашгирав” гэгчээр ердийн үед архинаас үүдэлтэй автын осол, хүчирхийлэл, осгож болон хөлдсөн, бусад олон олон гунигт тохиoлдлуудаар амь насаа алдагсaдыг “байдаг л зүйл” мэтээр хүлээн авдаг нийгмийн гажиг сэтгэхүйн нэгэн дор архины хордлогоос 14 хүн амь насаа алдсан үйлдэл цочоож, хүн бүр л “юу болоод өнгөрчихөв өө” гэж дуу алдацгаав.

Архидалт нь Монгол оронд үндэс угсаа, нас хүйс, боловсрол мэдлэг, албан тушаал, шашин шүтлэг харгалзахгүйгээр эрх тэгш үйлчилж буй цорын ганц үйлчилгээ. Социализмын үед ч ардчилалын үед ч төрөөс архитай тэмцэх “олон арга хэлбэрийг” ашиглан тэмцэх гэж оролдсон боловч үр дүнд хүрээгүйг нийтээр мэднэ, мэдээд ч зогсохгүй “гунигт хувь заяатайгаа эвлэрэхэд ” хүрч байгаа нь мөн л “Гунигт Түүх”. Үр дүнд хүрээгүй хуурай хууль болгоны төгсгөлд, “Монголын Хууль Гурав Хоног” гэдэг алдарт хэллэг, эзэн нь олддоггүй, үйлдэл нь ойлгогддоггүй “Буруутанг” орлон үлдэнэ. Одоо ч шинэ Засгын газар мөн л архитай тэмцэхээр “Зориг Шулуудав” бололтой.

Үр дүнд хүрдэггүй оролдлого бүрийн үндэс нь юунд байгааг бид мэдэхийн дээдээр мэдэж байгаа хирнээ “Мэдэн Будилцгаана”. Уг үндэсээ олоогүй “Хэлбэр Төдий Тэмцэл” хийх нь бүх л зүйлийг “Гацааж” орхидог.

• Нэг дэх гацаа буюу “Баярын” хобби-той Монгол орон.

Монголд хамгийн түгээмэл үйл ажиллагаа нь “Баяр Тэмдэглэх” хамгийн ашигтай бизнес буюу борлуулалт нь “Согтууруулах Ундаа”. Ямар сайндаа жил бүрийн шилдэг аж ахуйн нэгжээр шалгарч “Гран При” хүртээд байдаг нь “АПУ” гээд бодохоор ард олон, төр засаг нь “Үнэлээд”, бас “Дэмжээд” байгаа бус уу?! Одоо захиралд нь “Гавьяат” цол өгч, үйлдвэрийг нь “Хөдөлмөрийн Гавьяаны Улаан Тугын Одон”-гоор шагнах л үлдээд байгаа бололтой.

Баярын хувьд үнэхээр баримжаагаа алдсан. “Социализмын материал техникийн бааз байгуулаад дуусчихсан” гэж эндүүрээд байгаа ч юм уу “Энэрэнгүй ардчилсан нийгэмд” ороод жаргаад байна гэж будлиад байгаа ч юм уу хүн бүр л ямар нэгэн баяр тэмдэглэх хобби-той. Христийн шашины “Христ мэндэлсэний өдөр”-ийг, Буддын шашины “Шинэ жилтэй” нь эмэгтэйчүүдийн баярыг (жилд 2 удаа), эрэгтэйчүүдийн баяртай нь, бас болоогүй “Гэгээн Валентины” өдөртэй нь, Майн болон Октябрийн баяраа ч мартаж чадахгүй, инээдмийн өдөр, сансарт ниссэн өдөр (Гагарин, Гүррагчаа хоёуланг нь), Улс Tунхагласан, Үндсэн Хуулийн, Aрдчилалын болон МАХН-ын өдрүүд гэхчлэн улс төрийн агуулгатай баярууд, тэгээд үндэсний хэмээх Цагаан сар, Наадам, үүн дээр салбаруудын өдөрүүд (багш нарын, эмч нарын бас сувилагчид нь ч тусдаа, ня-бо нарын, няналтынхны, татварынхны гээд явж өгнө) дахиад төрсөн өдрүүдээ нэмээд, хурим найр, нас барагсдын цагаалга бас нэмээд нэгэн тэмдэглэлт өдөр “Баасан Ахын Төрсөн Өдөр”-ийн баяр ( Баасан гариг бүрт) гээд бодохоор үнэхээр “Муурч Унамаар” бас яаж “Амьд Яваагаа” гайхахаар ч болж байгаа биз? Зөвхөн Улаанбаатарт 1 сая 300,000 орчим хүн “Төрсөн Өдөр”-өө тэмдэглэнэ гээд боддоо?! Төрсөн өдрийг зөвхөн гэр бүлийн хүрээнд тэмдэглэдэг бол яая гэхэв. Цэцэрлэгийн болон дунд сургууль, их дээд сургуулийнхан ангийн хамт олонтойгоо, алба хашиж буй хүмүүс ажлынхантайгаа, “Наран Туул” зах дээр арилжаа хийдэг хүмүүс ядаж л ойр орчны “лангууныхантайгаа” үгүйдээ л хамаатан садан найз нөхөдтэйгөө тэмдэглэж “бэлэг сэлт авч”, ерөөл сонсож “Идээний Дээж”-ийг амтлахгүй бол “Урт Наслахгүй” янзтай.

Төрсөн Өдөрт ирж бэлэг өгч, ерөөл айлдсан бүх хүний төрсөн өдөрт очиж Хариу барихгүй бол “найз нөхөдгүй”, “нарийндаа xатсан” цол авах нигууртай. Чухам энэхүү төрсөн өдөр болон анги хамт олоноороо тэмдэглэдэг баяр ёслолын ажиллагаа нь бидний үр хүүхэд, залуучуудыг жинхэнэ “Ялзралд” оруулж байна гэхэд хэлсдэхгүй.

Хүн баярлаж цэнгэлгүй л яахав. Жаахан утга учиртай, хүндэтгэлтэй, соёлтой тэмдэглэж сурвал бидэнд өөрсдөд минь хэрэгтэй биш гэж үү?!

• Хоёрдох гацаа буюу “Архиар бие биенээ шахахаа боль”.

Ёс юм шиг бүх л баярыг заавал архи согтууруулах ундаатай тэмдэглэнэ. Чанартай чанаргүй, хортой, хоргүй, шилэнд буй согтууруулах ундаагаа ширээнийхээ хойморт “Бурхан Багш” шиг хүндэтгэлтэйгээр залчихаад “Идээний Дээж” гээд ӨХӨӨРДӨН нэрэлчихнэ. Эхэндээ ёс журамтай эхэлсэн Арга Хэмжээ дунд үедээ ирсэн зочдыг “aрхиар шахах” үйл ажиллагааныхаа явцад архины градусаар халж өрнөнө. “Үгүй ээ! Би ууж чаддаггүй юмаа, Би уумааргүй байна” гэж мянга учирлаад ч нэмэргүй. Чи хэн байхаас хамаарахгүй “Үндсэн Хуулийн” заалтын тэгш эрхийн дагуу, маш авьяаслаг, шаргуу “мэргэшсэн cөнч”-ийн ур чадвараар ууж л таарна. Огиж, гахаж цацан, нулимс шүлсэндээ хутгалдан байж архийг балгаснаар та найрын эзэнд “Хүндэтгэлтэй” хандаж байгаагаа илэрхийлнэ. Нэг л мэдэхэд таны эргэн тойронд байгаа хүмүүс ч, та ч өөрөө халж “бие болон санаа сэтгэл чинь тавирч” шахсан шахаагүй ууж, найрын зохион байгуулагчдын “сүр жавхлант”, “баярлаж бахадсан”, “улаа бутарсан царайг” талимааран ширтэнэ.

Найрын дараа та харьж, огиж бөөлжсөнөөсөө бяцхан ичингүйрэвч, “бүгд л адилхан байсан шүү дээ” гэдэг бодлоор өөрийгөө аргадан тайтгаруулна. Хэд хэдэн арга хэмжээний дараа, та дажгүй ууж “найрын гурван дугараа”-тай “Ориг Монгол Хүн” болохоо мэдэрч эхэлнэ. Ингээд зогсчихдог бол яая гэхэв. Манай олон чадварлаг, мэргэшсэн “сөнч” ийн нөр их зүтгэлийн үр шимээр олон олон сайхан эрчүүд, эмэгтэйчүүд өнөөг хүртэл “Амьдарлаа, Ажлаа, Аз Жаргал”-тайгаа УУСААР л байна.

Та ууж чаддаг байж болно. Харин та бусдыг БҮҮ шах. Ялангуяа эмэгтэйчүүдийг “холын бодол, тавиу тооцоотойгоор” бүү шах.

Tаны баярыг хуваалцахаар ирсэн гийчидээ та “согтууруулах ундаа уух гэж ирсэн” гэж бүү эндүүр. Тэр хүн таны баярыг хуваалцахдаа ундаа, жүүс, цэвэр ус ууж байгаад ч болов танд цоо эрүүл, чин сэтгэлээсээ сайхан үг хэлж болно шүү дээ! Заавал согтож байж, таны хацрыг зусар зулгуй үгтэйгээ хамт шүлсдэж байх ёстой гэж үү?!

• Гуравдах гацаа буюу “Согтуучуудыг БҮҮ Өрөвд”.

Монголчууд нийтээрээ ууцгаадаг болохоор согтуу хүний ЗОВЛОНГ ойлгож өрөвддөг. Тэр ч бүү хэл ” Согтуу хүн сохор ухаантай” гэж өхөөрдөн эрхлүүлнэ. Ууж байгаа нөгөө хүн нь ч архинаас гарч чадахгүй байгаа буруугаа өөрөөсөө бус бусдаас хайна. Амьдралаа авч явж чадахгүй байж “Хань ижлээ зовоож байна” ажлаа хийж чадахгүй байж “намайг дарамталж байна”, хүнтэй нөхөрлөж чадахгүй байж “би ганцаардсан зовлонт амьтан”, өөрийгөө авч явж чадахгүй байж “амьдрал утгагүй байна” гэж агсамнан уйлж тунина. Өөрийнхөө төлөө амьдрах ёстой энэ хорвоод ХҮН болж төрчихөөд “бусдын төлөө зовж амьдарч яваа юм шиг” л гомдоллон гуншиганаж аав ээжээ, амраг хань, үр хүүхэд, найз нөхөд, хамтрагчаа зовооно. Тэднийг зөнгөөр нь орхи! Бүү Өрөвд! Тэнэг хүн жаргал даадаггүйн дээр хүн өрөвдөх тусам тэд даварцгаана! Тэднийг өрөвдөж, ухааруулж, тусалсанаар ҮР ДҮНД хүрсэн хүмүүс олон бий билүү?!

Харин ч тэдний балгаар сүйдсэн амь, цөхөрсөн сэтгэл, зэрэмдлэгдсэн амьдрал, алдарсан итгэл, хүлээлт, хайрыг хэн бидэнд төлж өгөх вэ?!

Та ч гэсэн энэ ертөнцөд жаргалтай, эс гэхэд ТАЙВАН амьдрах эрхтэй биз дээ?!

Харин төр хуулиараа, хуулийг хэрэгжүүлэгч байгууллагаараа тэдэнд “Төрийн Төмөр Нүүр”-ийг үзүүлэх цаг болсон! Ингэж гэмээ нь бид хойч үеэ аврахгүй бол тэд хэн болох вэ?! Бид ч яахав дүүрч гэж бодоход Миний хүүхдүүд хожим хойно архичин хүний дарамтан дор, согтуу нийгмийн дотор айн чичирч, бас зэрэмдэг амьдрахыг би л лав хүсэхгүй байна. Та ч бас хүсэхгүй байх.

Төгсгөл.

Тэмцлийг архитай, архичинтай нь олон янзаар хийж үзсэн манай төр одоо нэгийг бодох биз. Архийг нь хориглоод, спиртийн үйлдвэрүүдэд хяналт тавиад энэ бүхнийг хийж чадна гэж үү?! Архичдыг нь “Шоронд хийж”, “Шонд дүүжлээд” үүнийг шийдэж чадна гэж үү?! Үгүй ээ!Архины болоод архичдын зовлонгоос залхсан Монголчууд ӨӨРСДӨӨСӨӨ л эхлэх ёстой.

1. Ядаж л баяр бүрийг заавал тэмдэглэдэгээ болиод, нэг хэсгийг нь ч болтугай өөр хэлбэрээр тэмдэглээд сурчихвал зүгээр. Ядаж л тэмдэглэх баярынхаа утга учир бэлэгдлийг нь бодолцоод, өнөө үед сонгох хичнээн олон хэлбэр бидэнд байж л байна.

2. Та уудаг байж болно. Ядаж хэмжээгээ тааруулаад хэрэглэхийг хичээх хэрэгтэй. Заавал тасартлаа уух албагүй шүү дээ! Таныг хэн ч албадаагүй байхад та өөртөө өөрөө л тохируулах болoмжтой.

3. Бусдыг уриалж, шахаж БҮҮ уулга. Ялангуяа эмэгтэйчүүдийг. Тэд чинь Монгол угсааг тээж яваа ЭХ хүмүүс. Цэвэр ариун байг л дээ. Та пиво ууж байхад найз чинь жүүс юмуу цэвэр ус ууж болно шүү дээ. Заавал мансуурах албатай биш!

4. Архи уудаг нэгэндээ үнэхээр л тусалж чадахгүй бол та өөрөө ХОЛД. Тэднийг ганцаардуул! Эрхлүүлээд, аяыг нь дагаад байвал тэд юу ч ойлгохгүй, ойлгохыг ч хүсэхгүй! Тэд зовж зүдэрч байж ойлгохгүй л бол бүх насаараа ойлгохгүй!

5. Өөрийн хамгийн дотно хүмүүстэйгээ илэн далангүй ярилц! Ойлгоц! Бас тохиролц! Таны хамаатан садан, найз нөхөд чинь архины хэрэглээгээ багасгаад бие биеэ хүндэтгэж байвал ядаж л таны эргэн тойронд “Эрүүл cаруул oрчин” бүрдэх эхлэл тавигдана. Энэ их энгийн юм шиг мөртлөө мaш чухал. Энэхүү хүрээлэл чинь та бидний үр хүүхдийн амьдрах орчин гэдгийг л бодолцох хэрэгтэй шүү дээ!

Нуулгүй хэлхэд би ч бас хааяа уудаг. Ууж байхад аятайхан санагддаг хэдий ч дараах сэтгэлийн шаналал нь бүр илүү байдаг юм даа. Тэгээд ч бид дээр дооргүй залхацгааж байгаа нь л үнэн.

Төр засаг нь “Хортой Архи, Хүнсний Аюулгүй” байдалтайгаа тэмцэг. Харин бид өөртэйгөө болоод өөрсөдтэйгөө л тэмцэх цаг иржээ. Би ч гэсэн гадаадад зовж зовж эх орондоо очоод хортой архины балгаар нөгөө ертөнцөд “Морилчихмооргүй” л байна шүү! Ядаж хүүхдүүд минь өсөцгөөж байна.

“Хүн бүр дор бүрнээ хичээвэл бүтэхгүй, болохгүй зүйл гэж огт үгүй болж цэнгэлийн манлайд хүрч болохыг дан ганц бидний сэтгэлийн чин зориг мэднэ”

Та биднийг cэтгэлийн тэнхээ ивээг.

 

Харнууд овгийн Гомбосүрэнгийн Галбадрах

1/17/2008

Хүмүүс ээ, бие биеэ амьдад нь хайрла, бас урам хайрла

By gala-admin | УХААРАЛ

Шинэ он гарчихлаа. Ирж буй шинэ он бүхэн, өнгөрч байгаа хуучин оноосоо ямагт илүү байж, амжилт, урам зориг, өөдрөг сэтгэл, бас илүү мөнгөтэй болж амьдрал минь сайжрах болтугай гэж хүн бүр сэтгэлдээ шивнэдэг. Хүсэл мөрөөдөл болгон ямагт өөдлөн дэгжихийн бэлэгдэл болно. Хүн бүр өөр өөрийнхөөрөө мөрөөддөг. Зарим нь мөнгө, эд хөрөнгө, зарим нь хайр сэтгэл, зарим нь албан тушаал эрх мэдэл, зарим нь амар амгалан амьдрал…
Хүний хүсэл мөрөөдөл бүхэн яагаад биелдэггүй вэ? Бүх зүйл зөвхөн чамаас хамаардаг бол мөрөөдөл бүхэн биелэх боломжтой. Үгүй ээ!
Энэ ертөнцөд бид олуулаа болохоор бүх зүйл бие биенээсээ хамааралтай болж орхидог. Мөнгө олох нь биснесийн түншээсээ, хайр сэтгэл эсрэг хүйстнээсээ, албан тушаал эрх мэдэл нь хамтран ажиллагсад, үзэл бодол нэгтнүүдээсээ, амар амгалан амьдрал нь ах дүү хамаатан садан, найз нөхдөөс нь ямар нэгэн байдлаар хамаарна. Тэгэхээр та бусадтай яаж харьцах, бусдад өөрийгөө яаж ойлгуулахаас таны мөрөөдөл бодитой эсвэл хийсвэр болох нь тодорхой болно гэсэн үг. Тиймээ! Бид ердийн энгийн мөртлөө өдөр бүхэн бидэнд тохиолддог тэр үнэнийг анзаардаггүй. О.дашбалбар агсны ”Амьддаа бие биеэ хайрла”, Т.Очирхүүгийн ”Надад урам хайрла” шүлгүүдийг хаа нэгтээ уулзалт, нийллэг, баяр цэнгэл дээр уран сайхан уншиж, үүнийх нь төлөө алга ташиж, хундага тулгацгаах атлаа чухамхүү таны амьдралд алт шиг үнэн өгүүлэмжийг нь мартаж орхидог. Тэгээд л хаа нэгтээгээс сэтгэлдээ хайр урмыг хайж эхэлнэ.

Ганц сайхан үгээр дутаж яваа хүнд
Гарцаагүй түүнийг нь олж хэл
Гадаа нартай ч гэрт хүйтэн өдөр
Газар дээр нэг бус удаа тохионо

Та бид, шүлгийг тайзан дээрээс сэтгэл хөдөлтөл уянгатайгаар уншихад зориулагдсан зүйл гэж боддог юм биш байгаа.
Нэгэн зүйл: Өнгөрсөн онд УИХ-ын гишүүн асан Ж. Наранцацралт, ”Монгол ньюс”-ийн эзэн Ц. Балдорж нар таалал төгсч, эдэнд зориулсан харуусал эмгэнэл дурсамж, хэвлэл дүүрэн нийтлэгдэв. Хэдийгээр дотно бус ч би энэ хүмүүсийг таньдаг, хийсэн бүтээсэн, бас бусдад үнэлэгдсэн нэр төрийг нь хүндэтгэдэг байсан Надад харамсалтай байсан хэдий ч хүмүүсийн бичсэн зүйлийг уншаад сэтгэлд бүр ч илүү гуниг төрлөө. Тэднийг ямар ч өө сэвгүй, бурханлиг, бас агуу хүн байсан гэж үгээ олохгүй магтах хүмүүс, энэ үгээ амьдад нь хэлж байхгүй яасан юм бол гэж бодогдном. Амьдад нь ”луйварчин”, ”урвагч”, ”тэнэг мулгуу”-гаар цоллон зөндөө бичихэд эд яагаад өмөөрөөгүй юм бэ?
Хүн амьд байхдаа ”адгийн”, нас барсан хойноо ”агуу” байж болохгүй биз дээ.
…Амьддаа бие биеэ хайрла хүмүүс ээ!
Алив сайхнаа бусдаас бүү харамла
Хэрэггүй үгийн зэвээр зүрхийг нь бүү шархлуул
Хэн нэгнийг харанхуй нүх рүү бүү түлх

Нэгэн зүйл:
Монголчууд бид хаа сайгүй нэгнээ муулцгаадаг. Өөрөөсөө илүү яваа нэгэндээ атаархана, өмссөн зүүснийг нь сонжино, амьдралыг нь сонирхоно, ажлыг нь судална. Сайн сайхан яваа нэгнийгээ ”Бидний нэг маань сайн яваа овоо доо” гэж бодохын оронд ”Тэр муу юу болчихоов, хэн л байлаа” гэж үглэх. Сүүлдээ энэ байдалдаа дасчихаад нийтээрээ ”хов ярих”, ”хүн муулах”-ын донд автаж, сэтгэлийн таашаал эдэлнэ.
…Бидний амьдрал ав адилхан,
Бидний хоолой дээр үг хүртэл нэг янзаар зангирч
Бидний хацар дээр нулимс хүртэл нэг янзаар бөмбөрч
Бидний зам дээр ав адилхан учрал тохиолддог!

…Өнөөдөр чи инээж, нөгөөдөх уйлдаг ч
Өөр нэг өдөр чи гуньж, цаадахь чинь дуулна.
Өлгий, авс хоёрыг хүн бүхэн дамждаг болохоор
Өөр юу ч хэрэггүй, бие биеэ л хайрла!
Өргөн хорвоод хүн хайраар л дутаж болохгүй! (О.Дашбалбар )

Нэгэн зүйл:

Сүүлийн үед олон олон вэбсайтүүдын нийтлэл, мэдээлэлүүдийн доор бичсэн сэтгэгдэлүүдийг уншаад ой гутах боллоо. Бичсэн зүйлийг нь гутаах, ёс юм шиг хийсэн ажлыг нь муулахын тулд хичнээн бүдүүлэг үг хэллэгээр доромжилно вэ?
Хүн бусдад өөрийн бодол санаагаа хуваалцахын тулд сэтгэл оюунаа чилээж, цаг заваа зарцуулдаг. Ямар нэгэн арга хэмжээг (наадам, шинэ жил, тэмдэглэлт өдрийг) зохион байгуулахын тулд, хүмүүстэй уулзаж, гэрээ хэлцэл хийж, урьдчилгаа төлж, найруулга зохиож, хүмүүсийг бэлддэг. Энд мөнгө, цаг хугацаа, бас их хөдөлмөр ордог. Мэдээж бичлэг, арга хэмжээ хүн бүрт таалагдахгүй байж болох ч доромжлуулах шалтаг бас биш байлтай.
…Анхны цалингаа аваад баярлаж байгаа хөвгүүнд
Аавын хүү эр хүн болж гэж шан хайрла
Амьдралд нэг эндээд гэмшиж суугаа хүнд
Ахиад алдахгүй ээ хө гэнэдэж гэж ухаан хайрла
Өдий жил хол байна даа гэж хүлээж суугаа амрагт
Өө юухан байхав гэж итгэл хайрла
Өндөр нас дарлаа гэж гунисхийн суугаа бууралд
Өвөө та ануухан байна гэж урам хайрла
Хүмүүсээ! Бие биедээ уарам хайрла
Хүч тэнхэл өгөх бүлээн дулаан сэтгэл хайрла (Т. Очирхүү)

Төгсгөл:
Шинэ он бүхэн өөдрөг сэтгэл, хөгжиж дэвшихийн эхлэл. та мөрөөдлөө биелүүлэхийн тулд, сэтгэлийн амар амгаланг эдлэхийн тулд, бусдыг хайрла, бусдад урам хайрла, хариуд нь та бусдын хайрыг амсч, урмын үг сонсч амьдрал тань баяр баясгалангаар дүүрэх болтугай!
Аав ээж, амраг хань, алаг үрс, анд нөхөд,таньдаг бүх л хүндээ сайн сайхныг ерөөж сур. Хар хороо, атаа жөтөөгөө дарж байгаад ч болов бусдыг хүндэлж, бас хайрла. Гэхдээ бүү долигно. Зөөлөнд нь зөөлөн, хатууд нь хатуу байж, зөвхөн чин сэтгэлээсээ бие биедээ урам хайрлаж байж л сайхан амьдарцгаана.

…Аз жаргалыг би, хүний сэтгэлийн галаар төсөөлдөг болохоор
Алтан нар гэрлээ бидэнд ав адилхан хайрладаг болохоор
Амьд явахыг би бусдад хайраа түгээхийн нэр гэж бодном.
Аз жаргалыг би бусдаас хайр хүлээхийн нэр гэж ойлгоном!

Амьддаа бие биеэ хайрла, хүмүүсээ
Алив сайхан бүхнээ бусдаас битгий харамла! (О.Дашбалбар )

Энэ нийтлэлийг уншаад уншигч та ч гэсэн эргэцүүлж нэг бодоорой.. Эргэн тойронд байгаа хүмүүсээ нэг хараарай. Энэ хоёр шүлгийг чанга дуугаар уншаарай. Таны амьдралын баяр баясгалан танаас бас хамааралтай. Өнөөдрөөс та олон зүйлийг өөрчлөх гээд үз. Бусдыг ойлгож, бусдыг хүндэлж хайрлаж, бас урамшуул!
2008 он танд баяр баясгалан, сэтгэлийн амгалан, урам зориг бас их мөрөөдөл авч ирэг ээ!

Харнууд овогтой Гомбосүрэнгийн Галбадрах

01.05.08

Монголчууд залхуу юу?

By gala-admin | УХААРАЛ

Дунд сургууль, дээд сургууль төгсч, төрийн албан хаагчид болдогоо бид. Хийх ажил тодорхой, цалин тогтмол. Олонтаа зохион байгуулж байсан улс төрийн сонсгол, лекц зэрэг дээр байнга ”бид социализмын материал техникийн бааз байгуулж байгаа” 2000 оны орчимд коммунизмд шилжин орж, ажил хийхгүй, дэлгүүрээс бүх л зүйлээ хэрэгцээнийхээ хирээр авдаг болох тухай, бид зөвхөн улс эх орныхоо төлөө, хөдөлмөрлөх учиртай нам засаг маань биднийг халамжлан өсгөж байгаа учраас нам засгийн ачийг хариулах ёстой, үүний тулд нэг их баян биш, нэг их ядуу биш амьдрах учиртайг улиг болтлоо сонсч ”тархиа угаалгана”. Гадаад ертөнцийн тухай бүр ч саналтгүй. Энэ дэлхий дээр Орос шиг агуу, мундаг сайн гүрэн байхгүй.

Тэдэнтэй ах дүү болж өмөг түшгэнд нь багтсандаа ”магнайгаа хагартал баярлаж явах учиртай”, Америк гээд үргэлж дайн хийж байдаг империалист нэртэй, гудамжинд нь хүмүүс гуйлга гуйж, бас өлбөрч үхэж, гудамжны буудалцаанд өртөөгүй нэг хэсэг нь цонхоо хааж, үүдээ түгжээд чичирч суудаг тухай ч бас чамгүй сонсч ”өөрийн азтай хувь заяандаа” битүүхэндээ баярлаж явдаг болно. Би ажлаа сайн ч хийсэн, муу ч хийсэн цалингаа л авна. Муу ажилласаны төлөө цалингаа хасуулахгүй, харин ажлаа таслах, эсвэл архи уух, удирдлагатай муудалцсан, эсвэл тэдэнд ”таалагдаагүй”-н төлөө эхлээд хатуу сануулга авч, дараа нь донгодуулж, эцэст нь цалингийн тодорхой хувиар торгуулна. Энэ хүртэл зай ч бий лай ч бий болохоор цалинд санаа зоволтгүй. Хамт ажилладаг Болдоо биднээс сайн ажиллавал цалингаа нэмүүлэхгүй, харин ”баярын бичиг” хэмээх хавтгай цаас, заримдаа халуун сав, үнэртэй ус гэх мэтийн нэмэртэй шагнал авна. Эдгээр нь мөнгө биш учраас Болдоо бид 2 адилхан цалингаа авч харин Болдоогийнх ханандаа ”баярын бичиг”-тэй, ширээн дээрээ халуун савтайгаараа л илүү.

Гэхдээ би үүнд нэг их атаархахгүй. Яагаад гэвэл би Болдоо шиг өөрийгөө зовоохгүй хирнээ, Болдоогоос муу амьдрахгүй л байна. Би Болдоогийнхоос илүү гарч  амьдралаа өөд татахын тулд ”наймаа” хийж болохгүй. Тэгвэл бурхан минь ”алуулж дуусна”, аягүй бол шоронд орж ч мэднэ. Тэгэхээр би нэг их сайн ажиллах ч, муу ажиллах ч хэрэггүй. Биеэ зовоохгүй, хийх юмаа хийчихээд л бусадтай адилхан амьдарч болж байна. Яагаад гэвэл би өөрийнхөө төлөө биш улсын төлөө ажиллаж байгаа. Үүний хариуд улс намайг баян ч биш ядуу ч биш амьдруулж байгаа. Хамгийн гол нь би биеэ зовоох шаардлагагүй. Монголчууд залхуу байсан.
1990-ээд онд Ардчилсан хувьсгал ялж, Монголчууд бид хөмөрсөн тогооноосоо гарч гадаад паспорт өвөрлөцгөөн гадаад ертөнцтэй танилцаж эхэллээ. 2000 он гарч, бидний мөрөөдсөн коммунизм ч ”байхгүй”, хүссэн юмаа үнэгүй авах нь байтугай мөнгө төлөөд авч ч дийлэхгүй болохоор мөнгө олохын тулд ”буудуулж” алуулахаасаа ч айлгүй аз туршин Солонгос, Америк руу гарч одоцгоолоо. Орос ах нартай ”водка” хувааж ууж маргааш нь ”шараа” тайлж хамаг мөнгөө барчихсан болохоор өөр бусад ”аймшигтай” гүрнүүд рүү ”аз туршсан” хэрэг л дээ. Тэнгэр заяатай Монголчуудыг аз түшиж, тэднийг капиталистууд, мафиуд буудаж алсангүйгээр барахгүй тэд ажилд орцгоож,аяга таваг угааж, шал цэвэрлэж, улмаар хими цэвэрлэгээ, янз бүрийн үйлдвэрүүдэд ажиллаж хүссэн мөнгөө олж эхэллээ. Хамгийн гайхалтай нь гуанзанд аяга таваг угаагаад, Монголд сайдын авдаг цалинг сард аваад ирэхээр хөдөлмөрийн жинхэнэ үнэ цэнийг мэдэрч, ”чи ажлыг голох биш, ажил чамайг голдог” гэсэн үгийн үнэнийг биеэр мэдэрч эхэллээ. Монголчууд энэ газар цагаар цалинжаад ирэхээр цагийн үнэ цэнийг давхар мэдэрч ажил таслах бүү хэл өвдөх эрхгүйг ч ойлгоно.

Хэрэв чи илүү цагаар ажиллавал энэ нь ”коммунист субботник” биш ”мөнгө” болох учраас эрүүл байж ажлын ачааллыг даах хэрэгтэй болно. Чи энэ орны, эсвэл төрийн эрх барьж байгаа намын төлөө бус зөвхөн өөрийнхөө төлөө ажиллаж байгаа учраас л ажлаа муу хийх эрхгүйг хатуу ойлгоно. Чи ажлаа муу хийвэл эсвэл тасалвал чамайг сануулж, донгодохгүйгээр шууд л ажлаас халж орхино. Мөнгөгүй, ажилгүй бол чи хэн ч биш. Чамайг хэн ч өрөвдөхгүй. Учир нь чи өөрөө л өөрийнхөө төлөө амьдрах хөдөлмөрлөх  учиртай. Хөгжсөн орны хатуу сүүлийн дор Монголчууд өсч өндийж, хөгжиж, жинхэнэ хөдөлмөрийн үнэ цэнэ, хуулийг мэдэрч байна. Гадаадад Монголчууд эхэндээ зөвхөн бусдын үйлдвэр үйлчилгээнд ажиллаж байсан бол одоо өөрсдөө үйлдвэр үйлчилгээний газрууд байгуулан бусдыг ажиллуулж эхэллээ. Монголчууд залхуу бишээ.

Эцэст нь хэлэхэд:
Ажилсаг  Монголчуудыг Социалист Монгол залхуу болгосон. Өөрсдийгөө өөгшүүлж, тэнэг байдалд оруулан ярьдаг нэгэн онигоог санаж байна уу?
Гаднаас ирсэн нэгэн зочныг дагуулан, МАХН-ын ТХ-ны нэг эрхэм бахархалтайгаар хотоо танилцуулан тайлбарлаж байна гэнэ. Энэ хорооллыг оросууд барьж өгсөн юм, энэ нэхий дээлний үйлдвэрийг Болгарууд, энэ махны үйлдвэрийг Германууд, энэ биокомбинатыг Унгарууд байгуулж барьж өгсөн юм гэж гэнэ. Зочин гайхсанаа: Та нар өөрсдөө юу барьж байгуулсан юм бэ? гэж асуусанд нөгөө эрхэм гайхангуйгаар ”Бид социалист материал техникийн бааз байгуулж байгаа” гэсэн гэнэ. Онигоо мөртлөө үнэн байдал энэ. Одоо ч гэсэн Монголд байгаа Монголчуудаа залхуу арчаагүйгээр нь дуудаад байх юм. Тийм ээ!!! Ард иргэдээ социализмын мансуурсан сэтгэлгээнээс салгаж, эрхэлж нялууруулахгүйгээр хатуу гарын дор, тэгэхдээ хөдөлгөх зөв хөшүүргэтэйгээр ажилд сургах нь төр засгийн хийх ажил.

Наад зах нь:
1. Бүх ажлын хөлсийг зөвхөн цагаар тооцдог болгох
2. Ажлын норм нормчлол, үнэлгээгээ иж бүрнээр нь өөрчлөх
3. Ажилд орсон хүн байгууллагын дотоод ажлыг сонирхоод шүүмжлээд байхгүйгээр зөвхөн өөрийнхөө төлөө сайн ажилладаг болгоход хууль дүрмээ сайжруулах хэрэгтэй. Чи энэ ажлыг хийж чадахгүй бол ”Хаалгаа гаднаас нь хаагаад яв даа” гэж хэлж чаддаг байх.
4. Ажлын байр гаргаж, үүнийгээ зарлан сурталчилж, ажиллах нөхцлөө сайжруулах шаардлагатай. Түүнчлэн гадаад оронд ажиллаж амьдарч байгаа Монголчуудаа эх орон руу нь татах, тэднийг сурч, мэргэжиж дадсан ажил хөдөлмөрөө Монголдоо эрхлээд хангалуун амьдрах боломжийг ч олгох арга замыг эрж олох хэрэгтэй.Тэд бүгд эх орон, ээж аав, амраг хань, элгэн саднаа санаж бэтгэрч яваа хүмүүс. Боломж л олдвол Монголдоо очихыг хүсч байгаа. Төрөөс бус өөрсдийн зардлаар хийж сурсан ажил, ойлгож авсан ухаарал нь одоо ч Монголын хөгжилд хэрэгтэй биш гэж үү. Тэд гадаадад анхалж чадсан бол одоо Монголын хөгжилд анхалж бас чадах хүмүүсээ. Тэд бол залхуу биш ажилсаг Монголчууд. Иргэн баян бол улс баян гэдэгчлэн иргэд нь өөрсдийн төлөө сайн ажиллаж, их цалин авч улсад татвараа төлөөд сайхан амьдардаг, улс нь татвараараа иргэдийнхээ нийгмийн халамж, хөдөлмөрлөх сайхан нөхцлийн төлөө үйлчилдэг тийм цаг хурдан ирэх болтугай.

Гомбосүрэнгийн Галбадрах